Năm 2012, người sĩ quan quân y Nguyễn Thái Long một mình tìm về trận địa năm xưa - cửa khẩu Tà Lùng (thị trấn Tà Lùng, huyện Quảng Hòa, tỉnh Cao Bằng). Chạm tay lên cột mốc cửa khẩu Tà Lùng, ký ức về trận chiến biên giới phía Bắc năm 1979 vẫn rõ nét trong tâm trí của ông.
Ngày đó, ông là y sĩ của tiểu đoàn 1, trung đoàn 567, là đơn vị chốt ở tuyến đầu của cửa khẩu Tà Lùng trực tiếp chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. “Lúc đó, tôi nghĩ đơn giản là mình không thể quên những năm tháng chiến đấu cùng anh em đồng đội ở chiến trường này”, ông Nguyễn Thái Long chia sẻ.
 |
Chân dung ông Nguyễn Thái Long |
Ngày 17/2/2019, ngày kỷ niệm 40 năm cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc, ông cùng các anh em, đồng đội có dịp gặp mặt, ôn lại ký ức chiến đấu năm xưa cũng như tưởng nhớ những người đồng đội đã ngã xuống bảo vệ biên thùy. Cuộc hội ngộ năm ấy đã cho ông thêm nhiều chất liệu. Cảm xúc dâng trào thôi thúc ông cầm bút viết lên cuốn hồi ký, với mong muốn có thể nói thay tâm tư của những người đồng đội. Nếu không viết ông cảm thấy như “mắc nợ anh em đồng đội mình”. Và thế là Tiếng vọng đèo Khau Chỉa ra đời.
 |
| Ông Nguyễn Thái Long bên cạnh đồng đội |
Đây không hẳn là hồi ký của riêng ông Nguyễn Thái Long mà còn là hồi ký của cả anh em, đồng đội năm ấy. Ông bộc bạch: “Chúng tôi không phải một nhà văn hay nhà báo, cũng không có kĩ thuật trong việc viết lách, nhưng chúng tôi cùng nhau viết quyển hồi ký này bằng cả trái tim, tình cảm của mình. Bất kể một người lính, người cựu chiến binh nào của trung đoàn 567 khi được hỏi cũng có thể kể về trận chiến đấu của mình năm xưa, nó giống như một mạch nước ngầm chực chờ tuôn trào khi được chạm vào”.
Cuốn sách phát hành tới độc giả như một tác phẩm tổng hợp ký ức của tập thể anh em cựu chiến binh của trung đoàn 567, đồng thời cũng là sợi dây kết nối tâm tư giữa ông và những người đồng đội cũ.
Vật lộn với những đêm trắng nối dài
Năm giờ sáng, ngày 17/12/1979, những phát súng đầu tiên chặn đánh quân địch trên phòng tuyến đèo Khau Chỉa vang lên. Hỏa lực bắn phá dữ dội làm rung chuyển các vị trí tiền tiêu, mở ra cuộc chiến đấu chống quân xâm lược oanh liệt nhưng cũng đầy bi thương trên mặt trận phía Đông tỉnh Cao Bằng.
“Có bao nhiêu đồng đội xưa không ngủ được đêm nay?
Đêm của bốn mươi năm về trước
Súng giương lê giữ chốt biên thùy.
Bàn tay vuốt mắt cho người bạn hy sinh
Đạn pháo thù từ bên kia biên giới
Xé nát ngực bạn rồi
Gói thi thể bạn trong tấm chắn cũ mỏng
Chôn bạn dưới chân đồi Cốc Khau bên chốt Tà Lùng
....”
( Đêm trắng 17 tháng 12 – Nguyễn Thái Long)
“Đêm trắng 17 tháng 12” và nhiều đêm trắng như thế là nỗi niềm đau đáu của những người lính chiến đấu khi trở về cuộc sống đời thường bình yên nhưng không lặng lẽ, là “Tiếng vọng” trong Tiếng vọng đèo Khau Chỉa.
Trải qua bao nhiêu ngày đêm dưới những làn mưa đạn để cứu chữa cho đồng đội, những ký ức chiến tranh trong ông không thể nào quên. Sự ra đi của từng người bạn hiện hữu, bám rễ hằn sâu trong tâm khảm sĩ quan quân y Nguyễn Thái Long cũng như những người lính cầm súng bảo vệ biên cương phía Bắc của Tổ quốc ngày ấy. Nó khiến họ nhiều đêm thức trắng.
“Trong trận Khau Chỉa có một câu chuyện cứ ám ảnh tôi mãi. Một số anh em trong trận chiến đồi 244 và cao điểm 300 Khau Chỉa luôn mang bên mình một bình tông rượu ngô, vừa bắn vừa thỉnh thoảng làm một ngụm.
Khát ư? Không hẳn. Uống thay nước ư? Đúng một phần. Uống để hăng lên ư? Cũng đúng. Uống để trấn an tinh thần xua đi nổi sợ ư? Đúng. Uống để sẵn sàng đánh chết bỏ ư? Càng đúng.
Giặc bốn bề đông nghịt, hầm hào đổ sập, pháo bắn nát trận địa, đạn sắp cạn, không có quân tiếp viện, cầm chắc cái chết trong tay, uống cạn bi đông rượu rồi cầm AK đứng lên quạt những viên đạn cuối cùng vào đám giặc, chết cũng cam lòng...” - Ông viết trong khắc khoải.
Sau chiến tranh, năm 1978, “người sĩ quan quân y” chuyển ngành làm bác sĩ tại Sở Y tế Bắc Giang, chuyên ngành tâm thần. Dường như lúc đó ai cũng tránh né chuyên ngành đặc biệt này.“Chỉ có anh em bộ đội xuất ngũ, chuyển ngành mới về bệnh viện tâm thần thôi. Nhưng cũng từ khi làm ở bệnh viện tâm thần tôi mới nhận thấy một điều, nhiều người lính chúng tôi không thể thoát khỏi những ký ức tồi tệ, mà y học hiện đại gọi là “ Hội chứng chiến tranh”. Điều đó cũng thúc đẩy tôi tìm hiểu về nó” , ông chia sẻ.
Và đó cũng là điều mà cho đến ngày nay, những tài liệu tổng kết hay ghi nhận về sự kiện lịch sử này, dù là những tri thức rất đáng quý nhưng cũng khó thể hiện được hết “độ nóng" của cuộc chiến đấu. Không thể nào chuyển tải được tận cùng những đau thương, gian khổ mà cha ông ta đã và vẫn đang phải trải qua dù trong thời bình. Khuất mình lặng lẽ sau bình yên là những cơn sóng ngầm vẫn hằng đêm cuộn trào trong tâm trí người lính biên thuỳ năm xưa.
Khi Tiếng vọng đèo Khau Chỉa được hoàn thành, ông Long thấy nhẹ lòng hơn vì trút được nhiều tâm sự.
Những người chiến sĩ “thầm lặng”
Bên cạnh những chiến sĩ, anh hùng hữu danh được ghi công và tôn vinh, vẫn còn đó những người chiến sĩ không được nhắc tên, là những người may mắn nguyên vẹn khi trở về với vòng tay của đồng đội, của gia đình. Ngày đó, họ chỉ biết chiến đấu xả thân, sẵn sàng hi sinh giữ chốt biên cương. Họ không màng tới những tấm huân chương bởi vì đối với gia đình họ, họ đã là anh hùng.
“Mình chiến đấu vì danh dự, mà danh dự thì vô giá, huân chương nào cũng không đổi được” là điều mà cựu binh Đào Dự luôn nói với bản thân và đồng đội của mình. Họ “chiến đấu vì danh dự”, danh dự của những người lính cầm súng bảo vệ Tổ quốc. “Chiến đấu vì danh dự” là lời được nói ra bởi một người lính Trung đoàn 567, một người lính vô danh nói thay cho hàng ngàn liệt sĩ và cả triệu người lính Việt Nam khác.
 |
| Ông Nguyễn Thái Long bên cạnh đồng đội |
Những người chiến sĩ một thời ăn đói mặc rét, lao động, đập đá làm đường tóe máu tay ở Trùng Khánh (Cao Bằng) năm xưa, một thời chiến đấu vào sinh ra tử ở Khau Chỉa, Tà Lùng, cái thời không bao giờ có thể quên được. Họ sống một cuộc đời yên bình thầm lặng, không cần ai biết đến ngoài những người đồng đội cũ, những người đồng bào cùng chiến đấu năm ấy.
Những ký ức chiến tranh không bao giờ quên vì đấy là máu thịt của họ, của những người đồng đội đã nằm xuống. “Huân chương nào bằng huân chương trong lòng dân. Trong lòng dân, lịch sử sẽ trường tồn", ông Nguyễn Thái Long viết.
“Chúng tôi yêu hòa bình hơn tất cả”
Chiến tranh biên giới phía Bắc đã lùi xa. 44 năm về trước, mồ hôi, xương máu của hàng vạn người lính, của nhân dân vùng biên giới đã đổ xuống, hoà quyện trên mảnh đất Khau Chỉa và nhiều chiến trường khác nữa để có được Việt Nam ngày nay lớn mạnh, hùng cường.
“Chúng tôi cầm súng bắn kẻ xâm lược. Đó là một hiện thực rõ ràng xuất phát từ ý chí chiến đấu lành mạnh để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ biên cương của đất nước mình. Nhưng sự thật là chúng tôi rất yêu hòa bình, chúng tôi yêu hòa bình hơn tất cả, chúng tôi chứng kiến đồng đội ngã xuống,... Chúng tôi biết giá trị của hòa bình hôm nay có được bằng máu xương của chúng tôi, của những người lính. Tôi mong muốn hòa bình này được giữ lại và phát triển mãi, mong muốn nhân dân hai nước chung sống hòa bình - hữu nghị. Đừng để xảy ra chiến tranh nữa!”, ông Nguyễn Thái Long bày tỏ.
 |
 |
| Ông Nguyễn Thái Long bên cạnh đồng đội |
Hơn ai hết những người lính đã đi qua chiến tranh không bao giờ mong muốn chiến tranh trở lại trên mảnh đất Khau Chỉa, Tà Lùng, không muốn thế hệ con cháu một lần nữa phải cầm súng ra trận.
Dù sao lịch sử vẫn mãi là lịch sử, “là tiếng vọng của quá khứ trong tương lai”. Hòa bình và hữu nghị là việc của ngày hôm nay, nhìn lại cuộc chiến tranh đó cũng như để nhắc cho ngày nay, ngày mai đừng bao giờ xảy ra chiến tranh.
Tiếng vọng đèo Khau Chỉacùng những nhân chứng sống của cuộc chiến là “tiếng vọng” rõ nét từ ký ức về cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc đã trôi qua tròn 44 năm (17/2/1979 - 17/2/2023), là lời hồi đáp cảm động trước các cựu chiến binh, bạn đọc và lịch sử. Những nhân vật trong cuốn sách, người đã mất, người còn sống nhưng điều quan trọng là tác giả muốn thế hệ sau này nhìn thấy ở họ một biểu tượng bất khuất của tinh thần yêu nước, là sự quyết tâm để những người đồng đội “không bị chìm trong lịch sử".
