Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà: Người nối nhịp cầu văn hóa Việt - Pháp

Nỗ lực ươm mầm tiếng Việt

Trong buổi Gala “Tiếng Việt thân thương 2025” với chủ đề “Dòng sông chảy mãi, gắn kết muôn phương”, thời khắc cái tên Hoàng Thị Hồng Hà được xướng lên là một trong những khoảnh khắc xúc động và để lại nhiều ấn tượng của chương trình. Chị bước ra giữa ánh đèn sân khấu, vừa rạng rỡ vừa xúc động, cảm nhận rõ nhịp đập trái tim mình.

Nhớ lại giây phút ấy, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà chia sẻ: “Tôi thực sự xúc động và tự hào”. Với chị, đó không chỉ là sự vinh quang dành cho một cá nhân, mà còn là sự tiếp nối của hành trình nhiều năm gắn bó cùng tiếng Việt nơi đất khách.

Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà (thứ ba, từ trái sang) cùng các Sứ giả tiếng Việt năm 2025. Ảnh: NVCC

Danh hiệu “Sứ giả tiếng Việt” đối với tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà không đơn thuần là một tấm bằng ghi nhận. Nó là kết tinh của bao nỗ lực âm thầm cùng cộng đồng người Việt tại Pháp gìn giữ và lan tỏa tiếng mẹ đẻ. Ở nơi ấy, tiếng Việt đôi khi chỉ còn vang lên trong căn bếp, trong câu ru dịu dàng của mẹ hay lời dặn dò tha thiết của cha. Chị hiểu rằng nếu không có những người kiên trì giữ gìn và vun đắp, dòng chảy ấy có thể nhạt dần trong ký ức của thế hệ sau. Bởi vậy, Gala năm nay không chỉ dừng ở một lễ trao giải, mà còn là dịp để cộng đồng cùng nhìn lại, để những người con xa quê nhận rõ mối dây vô hình nối mình với nguồn cội.

Nhiều năm qua, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà cùng Hội Tinh Hoa Việt Nam tại Pháp đã kiên trì dựng nên những “nhịp cầu nhỏ nhưng bền chắc” để tiếng Việt tiếp tục song hành cùng đời sống kiều bào. Những lớp học cuối tuần tại thành phố biển Nice mở ra cho trẻ em cơ hội được nghe, được đọc, được tập viết những con chữ thân thương. Những chương trình quảng bá nghệ thuật dân gian như Then, Chèo, múa rối đưa tiếng Việt ngân lên trong nhạc điệu, trong lời ca, trong những tích truyện được truyền qua biết bao thế hệ. Không chỉ hướng đến cộng đồng người Việt, Hội còn mở lớp dạy tiếng Việt cho người Pháp, một sáng kiến bất ngờ nhằm biến ngôn ngữ thành nhịp cầu giao lưu, giúp bạn bè quốc tế có vốn hiểu biết sâu sắc hơn về văn hóa nước nhà.

Các dự án ấn tượng và bền bỉ nhằm lan tỏa văn hóa và tiếng Việt tại Pháp ghi dấu ấn của TS. Hoàng Thị Hồng Hà. Ảnh: NVCC

Sau lễ trao giải, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà nhấn mạnh: “Ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp thường ngày, mà còn là căn cước văn hóa, là dấu ấn để nhận diện một dân tộc. Gìn giữ tiếng Việt cũng chính là gìn giữ cội nguồn, là bảo vệ một phần di sản tinh thần vô giá. Ở nơi đất khách, mỗi nỗ lực duy trì tiếng Việt đều mang ý nghĩa như một hành động khẳng định bản sắc”.

Gala “Tiếng Việt thân thương 2025” đã vẽ nên bức tranh đầy cảm xúc về những con người lặng lẽ gieo hạt giống tiếng Việt ở khắp năm châu. Giữa nhiều gương mặt đáng trân trọng ấy, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà nổi bật như một nhịp cầu kết nối văn hóa Việt – Pháp. Với sự kiện, chị không chỉ đón nhận một danh hiệu, mà còn gánh trên vai trách nhiệm và niềm tin rằng tiếng Việt, dù ở bất cứ đâu, vẫn vang vọng, sống động nhờ nỗ lực bền bỉ của những con người kiên tâm nuôi dưỡng nó từng ngày.

Dấu ấn của một trí thức Việt xa xứ

Hành trình của tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà khởi đầu từ năm 2005, khi chị trở thành thủ khoa Đại học Văn hóa Hà Nội. Dấu mốc ấy không chỉ ghi nhận một thành tích học tập xuất sắc mà còn mở ra con đường gắn bó lâu dài với nghiên cứu và gìn giữ văn hóa dân tộc. Ngay từ những ngày đầu bước vào lĩnh vực Dân tộc học, nữ tiến sĩ đã chọn cho mình một lối đi lặng lẽ nhưng bền bỉ, coi văn hóa không phải là khối tĩnh tại mà là thực thể sống, cần được truyền giữ và nuôi dưỡng trong đời sống cộng đồng.

Đặt chân sang Pháp, hành trang chị mang theo không phải là những điều to tát mà chính là sự kiên định dành cho tiếng Việt và văn hóa Việt Nam. Khởi đầu của chị giản dị như bao người: tham gia lớp dạy tiếng Việt cho con em kiều bào, góp mặt trong những buổi giới thiệu nghệ thuật dân gian ở địa phương. Những hoạt động tưởng chừng nhỏ bé ấy, theo thời gian, đã đan kết thành một không gian sinh hoạt văn hóa rộng mở và trở thành hạt nhân cho sự ra đời của Hội Tinh Hoa Việt Nam, nơi tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà đảm nhận cương vị Chủ tịch. Từ đây, Hội trở thành mái nhà chung của những người yêu tiếng Việt, đồng thời là cánh cửa để bạn bè quốc tế chạm đến các giá trị tinh thần đặc sắc của dân tộc Việt.

Các sự kiện giao lưu, chia sẻ văn hóa Việt Nam tại Pháp do TS. Hoàng Thị Hồng Hà thực hiện. Ảnh: NVCC

Trong số những dự án mà Hội triển khai, chương trình trình diễn nghệ thuật Then có lẽ là sự kiện để lại dấu ấn sâu đậm nhất trong tim những đồng bào xa xứ. Năm 2015, dự án này được vinh danh tại Giải thưởng Maison des Cultures du Monde (giải trao cho nhà nghiên cứu trẻ trên thế giới với dự án phát triển một loại hình nghệ thuật trình diễn chưa hoặc ít được biết đến của nhân loại). Cũng trong năm ấy, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà giành giải Nhất cuộc thi viết về Việt Nam do Tòa thị chính Paris phối hợp với Trung tâm Văn hóa Việt Nam tại Pháp tổ chức.

Thế nhưng khi nhớ về hành trình đã đi qua, điều in sâu vào ký ức của “người ươm mầm tiếng Việt” không phải là bằng khen hay cúp vàng, mà là một khoảnh khắc lặng người trong buổi biểu diễn Then ở Nice. Khi tiếng đàn tính ngân vang, một kiều bào người Tày bật khóc giữa khán phòng, thổ lộ rằng hình ảnh mẹ và quê nhà thân thương chợt ùa về. “Tôi thấy rõ hơn bao giờ hết, văn hóa không chỉ là di sản, mà là mạch nguồn dung dưỡng tâm hồn”, tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà khẳng định. Khoảnh khắc ấy khiến chị hiểu rằng nỗ lực của mình sẽ không dừng ở trình diễn hay nghiên cứu, mà là hành trình khơi dậy ký ức văn hóa trong trái tim mỗi con người.

Chương trình giao lưu văn hóa với chủ đề "Sắc Then Việt Bắc". Ảnh: NVCC

Song hành cùng các dự án nghệ thuật, chị còn miệt mài với công việc nghiên cứu. Công trình “Trần Hưng Đạo trong tín ngưỡng dân gian Việt” là một minh chứng cho tinh thần ấy. Ở đó, người ta thấy một Hoàng Thị Hồng Hà nghiêm cẩn trong học thuật, luôn khát khao giới thiệu kho tàng di sản phi vật thể Việt Nam ra thế giới bằng một ngôn ngữ khoa học hiện đại. Nếu các hoạt động cộng đồng là nơi chị ươm trồng những hạt giống văn hóa sống động thì các công trình nghiên cứu chính là nỗ lực hệ thống hóa, bảo tồn và đối thoại với tri thức toàn cầu.

Trong nhiều năm qua, chị kiên trì với một chuỗi hoạt động bền bỉ, xây dựng các lớp học tiếng Việt, tổ chức festival văn hóa Việt, kết nối nghệ sĩ Việt và Pháp, biên soạn các ấn phẩm song ngữ để di sản Việt có thể tiếp cận rộng rãi. Mỗi sự kiện, mỗi ấn phẩm là một nấc thang nhỏ nhưng cộng lại thành một hành trình dài có ý nghĩa. Ở đó, hiện lên không chỉ là câu chuyện của một cá nhân mà còn là khát vọng chung của một thế hệ trí thức Việt xa xứ, vừa giữ gìn căn tính văn hóa vừa mở rộng không gian văn hóa Việt ra thế giới để bản sắc dân tộc không ngừng được đối thoại và lan tỏa.

TS. Hoàng Thị Hồng Hà cũng có kết nối với chuyên gia và người thực hành ở các nền văn hóa trên thế giới. Ảnh: NVCC

Việt Nam – Hành trình ký ức

Nếu phải chọn một tác phẩm có thể kết tinh những nỗ lực gần đây của tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà, thì đó chính là cuốn sách song ngữ Việt Nam – Hành trình ký ức (Vietnam – Un voyage mémoriel), do chị đồng sáng tác cùng nghệ sĩ người Pháp Dominique de Miscault.

Đây không phải một công trình biên niên theo trật tự sự kiện, mà là một hành trình cảm xúc, dẫn dắt độc giả đi dọc ba miền Bắc – Trung – Nam. Mỗi trang sách mở ra như một lát cắt ký ức, nơi những bức ảnh không chỉ ghi lại khoảnh khắc, mà còn khơi dậy chiều sâu văn hóa. Từ tấm ảnh Bác Hồ trong mái nhà Việt, nghi lễ thượng cờ tại Quảng trường Ba Đình đến cây cầu Long Biên in dấu thời gian, cuốn sách đưa người đọc theo một dòng chảy ký ức vừa quen vừa lạ.

TS. Hoàng Thị Hồng Hà và nghệ sĩ người Pháp Dominique de Miscault chụp cùng cuốn sách Việt Nam - Hành trình ký ức trong buổi giao lưu ra mắt tác phẩm tại Pháp. Ảnh: NVCC

Phần viết song ngữ không dừng ở những chú giải thông tin khô khan, mà như lời thủ thỉ, kể lại bằng giọng điệu gần gũi về bản sắc, ký ức và khát vọng. Sự lựa chọn song ngữ mở rộng không gian tiếp nhận, vừa dành cho cộng đồng Việt xa quê, vừa để bạn bè quốc tế dễ dàng tiếp cận. Trong tác phẩm, chữ và ảnh nâng đỡ lẫn nhau, bổ sung cho nhau, tạo nên sức nặng của một ấn phẩm văn hóa giàu tính đối thoại.

Đằng sau cuốn sách là sự cộng tác đặc biệt giữa hai góc nhìn. Dominique de Miscault, nhà văn, nhà nghệ sĩ đã gắn bó hơn ba thập kỷ với Việt Nam, mang đến cái nhìn của một người ngoại quốc giản dị nhưng đầy trân trọng. Còn Hoàng Thị Hồng Hà, trong vai trò một người con xa xứ, đồng hành bằng trái tim nhạy cảm và kiên định. Chị từng tâm sự: “Tôi nhìn thấy trong những bức ảnh một câu chuyện văn hóa được gửi gắm và xúc động vì một người ngoại quốc lại yêu đất nước mình đến vậy”. Chính sự cộng hưởng đầy duyên nợ ấy khiến Việt Nam – Hành trình ký ức trở thành một cuộc đối thoại xuyên biên giới, nơi cái nhìn bên ngoài và ký ức bên trong hòa làm một.

Chị là thành viên tích cực của Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam tại châu Âu. Ảnh: NVCC

Quá trình làm sách cũng đầy thử thách. Những bức ảnh tư liệu cũ phải được sàng lọc, chỉnh lý kỹ lưỡng mới đủ tiêu chuẩn in ấn. Phần lời bình trải qua nhiều cân nhắc để giữ thăng bằng giữa tính nghệ thuật và tính thông tin, giữa sự giản dị của câu chữ và chiều sâu văn hóa. Đó là công việc đòi hỏi sự kiên nhẫn, nhưng cũng chính từ đồng cảm và niềm tin chung mà cuốn sách hình thành, trọn vẹn và nhất quán.

Việt Nam – Hành trình ký ức không chỉ gửi đến cộng đồng Việt ở hải ngoại. Tác phẩm còn hướng tới bạn bè quốc tế, như một tư liệu sống động về Việt Nam. Các tác giả kỳ vọng cuốn sách có mặt trong thư viện, bảo tàng, trường học, để không chỉ là một ấn phẩm nghệ thuật mà còn là phương tiện giáo dục và đối thoại. Thông điệp ấy phản ánh trọn vẹn triết lý mà tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà kiên trì theo đuổi, rằng văn hóa Việt không thể chỉ giữ cho riêng mình, mà cần được sẻ chia, lan tỏa ra thế giới.