Về Bản Hon nghe sáo đôi của những chàng trai Lự

0:00 / 0:00
0:00
(Ngày Nay) -  Dân tộc Lự sinh sống tại xã Bản Hon, huyện Tam Đường, Lai Châu còn lưu giữ rất nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc, nhưng đặc biệt phải kể đến nghệ thuật trình diễn sáo đôi. Sáo của người Lự nơi đây làm thành từng cặp gồm “sáo mẹ” và “sáo con”, chỉ có đàn ông được thổi.
Nghệ nhân người dân tộc Lự xã Bản Hon trình diễn sáo đôi.
Nghệ nhân người dân tộc Lự xã Bản Hon trình diễn sáo đôi.

Trải qua thăng trầm thời gian những âm thanh trong sáng, tươi tắn của nghệ thuật sáo đôi vẫn réo rắt trong lễ hội, đám cưới, đám nhà mới, tỏ tình, hát giao duyên tạo nên đời sống tinh thần đặc sắc, phong phú của đồng bào Lự ở Bản Hon.

Xưa nay, trong các công đoạn làm sáo cũng như thổi sáo của người Lự hoàn toàn không có sự tham gia của phụ nữ. Tuy nhiên tiếng sáo lại chủ yếu hướng tới đối tượng người nghe chính là nữ. Đàn ông Lự thổi sáo để tỏ tình đến người mình thương, nhờ tiếng sáo để thổ lộ tình yêu với người phụ nữ mà mình thầm thương trộm nhớ. Khi đôi lứa đã yêu nhau, kết duyên thì tiếng sáo do người chồng cất lên sẽ đệm cho người vợ hát suốt cuộc đời.

Ông Tao Văn Kẻo, 69 tuổi, bản Đông Pao 1, xã Bản Hon, huyện Tạm Đường, Lai Châu cho biết: Từ năm 15 tuổi tôi bắt đầu học làm sáo, tập thổi sáo. Sáo của người Lự có nét đặc sắc là làm thành từng cặp (2 cây) hay còn gọi là song sáo gồm “sáo mẹ” và “sáo con” với chiều dài khác nhau. Sáo mẹ tiếng Lự gọi là “Pí Me”, còn được hiểu rộng ra là sáo Phụ nữ có độ dài từ 60cm đến 80cm. Sáo con gọi là “Pí Pù”, sáo con dịch ra rõ nghĩa là con trai, sáo đực, thường gọi tắt là sáo con có đội dài từ 45cm đến 55cm. Sáo được thổi đơn hoặc thổi đôi đệm cho người hát tùy từng hoàn cảnh.

“Sáo của người Lự có âm thanh trong sáng, tươi tắn, gợi nhớ âm sắc đồng quê nên chỉ thổi trong những hoàn cảnh vui như trong lễ hội, đám cưới, đám nhà mới, tỏ tình, hát giao duyên".

Ông Tao Văn Phòng

Việc làm sáo của người Lự rất công phu và đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ. Người đàn ông sẽ đi chọn những cây trúc, tre nhỏ khoảng bằng đầu ngón tay cái. Cây phải già, có gióng dài, lỗ đều, không bị sâu đục. Việc làm lưỡi sáo là công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo tay nhất và phải hai người mới làm được. Lưỡi sáo được làm bằng cách dùng lá đồng hoặc lá bạc mỏng nhỏ, dài khoảng 2 đốt ngón. Dùng dao sắc có mũi nhọn, nhỏ cắt một chữ “V” trên lá đồng/ lá bạc khoảng bằng cái lưỡi của con gà. Sau đó lưỡi sáo được gắn vào gốc sáo bằng khe nhỏ, gắn xong bôi vôi đã tôi để kín khe nối khớp. Công đoạn tiếp theo là dùi lỗ sáo. Sáo của người Lự chỉ có 5 lỗ bấm, bên dưới gầm cây sáo gần lỗ thổi có thêm một lỗ bấm để lấy hơi. Riêng sáo mẹ vì dài hơn nên có thêm lỗ âm cơ bản ở cuối ống tách biệt với 5 lỗ bấm để điều chỉnh và quyết định âm trầm nhất khi bịt tất cả 5 lỗ bấm. Lỗ âm cơ bản chỉ có với cây sáo mẹ cho chuẩn âm trầm hơn. Đây cũng là âm để quyết định tên của sáo mẹ.

Về Bản Hon nghe sáo đôi của những chàng trai Lự ảnh 1

Sáo đơn chỉ trình diễn khi đệm cho nam hát.

Trong quá trình làm sáo song song cả hai cây, hai người cùng làm phải phối hợp nhịp nhàng với nhau sao cho sau từng công đoạn sẽ đem ra thử âm, chỉnh âm để khớp âm cho hai cây sáo hòa âm với nhau chính xác, nhịp nhàng. Vì sáo của người Lự làm theo đôi, dùng theo đôi cả cuộc đời cây sáo. Người Lự quan niệm, nếu một trong hai cây sáo bị hỏng sẽ phải làm lại cả đôi sáo mới. Tuyệt đối không làm lại một cây để ghép với cây chưa hỏng. Đó cũng là ước vọng cho tình yêu đôi lứa, ước mong trai gái khi lấy nhau rồi sẽ sống với nhau thủy chung đến đầu bạc răng long.

Ông Tao Văn Phòng, 60 tuổi, bản Đông Pao 1, xã Bản Hon cho biết: Sáo của người Lự có âm thanh trong sáng, tươi tắn, gợi nhớ âm sắc đồng quê nên chỉ thổi trong những hoàn cảnh vui như trong lễ hội, đám cưới, đám nhà mới, tỏ tình, hát giao duyên. Quy định ngữ cảnh thổi sáo cũng rất chặt chẽ ứng với 3 hoàn cảnh được quy định rất rõ ràng và không ai vi phạm.

Thứ nhất, nếu thổi đơn hoặc thổi đệm cho đàn ông hát thì chỉ dùng sáo con. Hoàn toàn không được dùng sáo mẹ để thổi đơn và đệm cho đàn ông hát. Thứ hai, khi thổi đệm cho phụ nữ hát bắt buộc phải thổi song sáo, tức là phải có hai người đàn ông thổi cả hai cây sáo mẹ và sáo con. Thứ ba, hoàn toàn không thổi sáo mẹ đơn, không thổi hai sáo mẹ cùng một lúc, cũng không thổi hai sáo con cùng một lúc.

Kỹ thuật thổi sáo của người Lự có sự khác biệt với các loại sáo của các dân tộc khác. Khi thổi ngậm vào đầu gốc sáo, miệng ôm hết cả phần lưỡi sáo. Về cách thổi, người thổi sử dụng kỹ thuật rung, phi. Ngoài ra còn phải biết cách nhấn hơi, luyến hơi, vuốt hơi để tiếng sáo phù hợp với từng giọng hát. Khi sáo đệm theo người hát, thì người thổi phải nắm bắt được tông, giọng của người hát để linh hoạt thổi đệm cho ăn khớp, phù hợp, nhịp nhàng. Quá trình thổi không được để lưỡi hoặc giăng tác động vào lưỡi sáo để âm vực chuẩn và không làm hỏng lưỡi sáo.

Bà Vàng Thị Phà, vợ ông Tao Văn Phòng nhớ lại: Hồi tôi còn trẻ, ban ngày đi làm ruộng, làm nương, đi rừng kiếm củi, kiếm măng. Tối về sau khi ăn cơm xong mỗi chị em nữ giới trong bản mang theo một bó củi nhỏ ra sân của bản góp vào đốt một đống lửa to để lấy ánh sáng ngồi thêu thùa, khâu vá quần áo. Khi con gái ngồi khâu vá thì những người con trai thường ngồi xung quanh thay nhau thổi sáo để tỏ tình. Đến đêm khi lửa tàn, con gái ai về nhà nấy ngủ, các chàng trai sẽ đến nhà người mình thương để chọc sàn. Nếu cô gái ưng thuận sẽ mở cửa cho vào nhà, đốt lửa ở bếp để ngồi tâm sự tìm hiểu. Hồi đó do mê tiếng sáo mà tôi ưng thuận, yêu và lấy ông Phòng làm chồng, sống với nhau đến tận bây giờ đã hơn 40 năm.

Hiện cả bản Đông Pao 1, xã Bản Hon, huyện Tam Đường, Lai Châu chỉ còn có 8 người già biết làm sáo, thổi sáo. Giờ tuổi đã xế chiều tiếng sáo vẫn là người bầu bạn hằng ngày của các cụ. Nguyện vọng tha thiết của những nghệ nhân nơi đây muốn có giải pháp thu hút giới trẻ để truyền nghề, lưu giữ tiếng sáo của dân tộc Lự âm vang mãi đến các thế hệ sau.

Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL Hồ An Phong.
Hội nghị triển khai Chỉ thị 30/CT-TTg: Bước ngoặt quan trọng cho ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam
(Ngày Nay) - Ngày 21 và 22/11/2024, Bộ VH,TT&DL đã tổ chức Hội nghị triển khai Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam. Hội nghị được kỳ vọng trở thành bước đột phá, đặt nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của ngành công nghiệp văn hóa. Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cũng cử đại diện tham dự hội nghị nhằm học hỏi kinh nghiệm thực tiễn để thúc đẩy công nghiệp văn hóa gắn liền với hợp tác toàn cầu.
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
(Ngày Nay) - Các nhà khoa học quốc tế ngày 20/11 đã công bố bản thiết kế đầu tiên về sự phát triển của hệ xương người, đánh dấu bước tiến quan trọng trong dự án Bản đồ Tế bào con người (Human Cell Atlas), một nỗ lực lớn nhằm tạo ra bản đồ sinh học chi tiết của mọi loại tế bào trong cơ thể người.
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
(Ngày Nay) - Gia Lai hiện có hàng trăm ngôi chùa, trong đó có nhiều chùa đã qua trăm năm lịch sử. Nhưng chỉ duy nhất chùa Tân An (đường Nguyễn Thiếp, phường Tây Sơn, thị xã An Khê) được sự công nhận và ban tặng của hoàng gia nhà Nguyễn, gọi là sắc tứ.
Sắp xếp đơn vị hành chính của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
Sắp xếp đơn vị hành chính của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
(Ngày Nay) - Thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã ký ban hành các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính giai đoạn 2023 - 2025 của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, gồm: An Giang, Đồng Tháp, Hà Nam, Hà Nội, Hà Tĩnh, TP Hồ Chí Minh, Phú Thọ, Sơn La, Quảng Ngãi, Quảng Trị, Trà Vinh, Vĩnh Phúc, giai đoạn 2023 – 2025.
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
(Ngày Nay) - Tối 21/11, tại hồ Nguyên Phi Ỷ Lan (thành phố Bắc Ninh), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức Chương trình nghệ thuật dân ca trên thuyền và giao lưu các miền di sản chủ đề "Sắc màu di sản".
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
(Ngày Nay) - Mối quan hệ làng xóm cũng có những nhiêu khê và phức tạp, nếu không khéo thì từ thâm tình lại hóa ra giận ghét, thậm chí là oán thù. Cho nên Đức Phật rất tinh tế khi dạy phải thân kính với bà con.
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
(Ngày Nay) - Khi tôi nghe thấy tin có người nào đó vừa mất đi, tin ấy với tôi như tiếng chuông thức tỉnh. Tiếng chuông đó là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự mong manh của kiếp người.
Oai nghi của người tu hành
Oai nghi của người tu hành
(Ngày Nay) - Oai nghi cùng với chánh kiến và tịnh giới là ba yếu tố làm nên đạo hạnh - phẩm chất của tu sĩ Phật giáo, như cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Siêu, bậc am tường kinh luật luận đã từng nhấn mạnh.
Tác phẩm có tên “Comedian” của nghệ sĩ người Italy Maurizio Cattelan ra mắt lần đầu năm 2019 tại triển lãm Art Basel ở Miami Beach, đã gây tranh cãi về việc có thể được coi là nghệ thuật hay không. Ảnh: AP
6,2 triệu USD cho quả chuối dán tường
(Ngày Nay) - 6,2 triệu USD là mức giá vừa được trả cho một tác phẩm nghệ thuật gây tranh cãi, một quả chuối tươi dán lên tường bằng băng dính bạc. Tác phẩm được đưa ra trong một cuộc bán đấu giá của Sotheby’s ở New York, Mỹ.