Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày

Ra đời từ 200 năm trước, múa rối cạn tuy không phổ biến như múa rối nước nhưng vẫn luôn hấp dẫn và trở thành nét văn hóa độc đáo của người Tày ở Thái Nguyên.
Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày

Thường được biểu diễn vào dịp đầu năm (trong ngày Lễ Lồng tồng), rối cạn của người Tày nhằm mục đích mua vui cho công chúng, thể hiện ước vọng cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi và cả ước nguyện về sự đỗ đạt vinh danh bảng vàng của người dân trong làng.

Múa rối cạn còn được gọi là rối que vì phần lớn các con rối đều được điều khiển bằng những thanh tre gắn vào thân, đầu, tay và chân của nhân vật, để tiện điều khiển và bảo quản. Gần đây, các nghệ nhân đã thay những thanh tre bằng sắt hoặc nhôm. Dụng cụ biểu diễn rối que rất đơn giản, gồm một tấm phông căng lên làm sân khấu, một bộ rối khoảng 13 con, thêm chiếc đàn tính, cây sáo và một vài bài giáo. Tất cả hòa quyện tạo nên một vở kịch độc đáo, hấp dẫn người xem.

Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày ảnh 1

Tre được gắn vào đầu, chân, tay và thân của nhân vật, tạo thành những con rối que (Ảnh: Internet)

Những khúc gỗ thô kệch, mộc mạc qua bàn tay đẽo gọt và điều khiển của những nghệ nhân đã trở nên linh hoạt và sống động lạ thường. Trong biểu diễn rối cạn, các con rối được điều khiển bằng que tre, kết hợp với tiếng đàn tính, sáo và hát then tạo nên một vở kịch độc đáo, thu hút người xem.

Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày ảnh 2

Múa rối cạn hút khách ở Thái Nguyên (Ảnh: Internet)

Nét độc đáo của nghệt thuật rối cạn xuất phát từ cách thức làm ra con rối. Vật liệu làm rối thường bằng gỗ thừng mực, một loại cây thân gỗ phổ biến ở miền núi, vừa dễ chế tác lại không bị mối mọt. Các con rối chủ yếu mô phỏng hình ảnh vua quan, lão nông, muông thú. Để tạo ra một con rối cỡ trung bình, các nghệ nhân cần thời gian từ 2 đến 3 ngày, trải qua các công đoạn như lựa chọn vật liệu, tạo hình bằng tay (đây là công đoạn cần sự khéo léo, cầu kỳ và mất nhiều thời gian nhất), phơi khô, sơn mầu và may quần áo cho nhân vật.

Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày ảnh 3

Con rối được làm bằng gỗ thừng mực vừa dễ chế tác lại không bị mối mọt

(Ảnh: Internet)

Một bộ rối để biểu diễn thường có 13 con, trong đó có 2 con đầu đàn có kích thước lớn hơn cả và được làm bằng gỗ mít. Ngày nay, bằng sự say mê với trò chơi dân gian truyền thống, nhiều nghệ nhân ở Thẩm Rộc và Ru Nghệ đã sáng tạo thêm nhiều con rối mới theo phong cách riêng.

Một buổi biểu diễn rối Tày truyền thống gồm 8 trò, tiêu biểu như rối mệ, rối táp, rối bồi, rối tắc kè..., kéo dài nửa buổi, theo trình tự "tiền ổi hậu ca". Mở màn buổi biểu diễn, hai người sẽ ra trước buồng trò "ổi" nhằm giới thiệu về phường rối và ổn định trật tự, sau đó sẽ là các trò biểu diễn với những người điều khiển rối trong buồng trò, những người chơi nhạc cụ trống, phách, thanh la... và người đọc lời giáo.

Hầu hết nam giới đảm nhận vai trò điều khiển rối, phái nữ trong thôn sẽ cất cao giọng hát và đọc lời thoại cho nhân vật. Đôi khi có người phải thủ đến ba bốn vai một lúc. Lời giáo thường là các bài văn vần, có tính tương tác, đối thoại với người xem, dẫn dắt các động tác biểu diễn của rối và biểu đạt ước nguyện của con người.

Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày ảnh 4

Trong một số trường hợp, nếu nam giới có chất giọng phù hợp thì sẽ đảm nhiệm phần đọc lời thoại nhân vật (Ảnh: Internet)

Tiết mục đặc trưng nhất của rối cạn Tày cũng là tiết mục khép màn trong các buổi biểu diễn của lễ hội xuống đồng, là trò người leo cây bắt tắc kè. Động tác của các nghệ nhân điều khiển con rối mô phỏng những động tác mạnh giữa con người và tắc kè như leo lên, tụt xuống, chạy, nhảy, cào, cấu, giằng xé rất sinh động, mang đến cho người xem những tiếng cười sảng khoái.

Độc đáo múa rối cạn của dân tộc Tày ảnh 5

Với niềm tin là con người cũng có thể biết trước diễn biến của thời tiết, điều chỉnh sản xuất và cầu mong cho một vụ mùa bội thu, tiết mục "Tắc kè leo cây" dùng để kết thúc lễ xuống đồng (Ảnh: Internet)

Qua những câu chuyện được lưu truyền, rối Tày ở Định Hóa còn mang theo những quan niệm về tâm linh huyền bí. Người dân nơi đây cho rằng, con rối như những vị thần, con ma... nên trước khi mang rối đi diễn trò, trưởng phường rối phải làm lễ thắp hương thỉnh ông tổ phường rối, cũng như "Thần rối". Cũng vì thế mà người trong phường rối khi mất đi thường có tục lệ đem con rối chôn theo.

Không chỉ là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, mang đậm nét văn hóa dân tộc Tày, múa rối cạn còn mang ý nghĩa giáo dục và nhân văn sâu sắc. Thông qua hình thức diễn xướng này, người biểu diễn muốn chuyển tải thông điệp yêu lao động, ca ngợi những người chăm lao động, chê bai những kẻ lười biếng, khuyên người dân biết giữ đạo lý "uống nước nhớ nguồn", đoàn kết gắn bó trong lao động sản xuất và đời sống thường nhật...

Kim Cúc

Miễn vé tham quan Thành nhà Hồ trong Ngày Di sản văn hóa Việt Nam
Miễn vé tham quan Thành nhà Hồ trong Ngày Di sản văn hóa Việt Nam
(Ngày Nay) - Ngày 22/11, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ (huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa) cho biết, nhân kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2005 - 23/11/2024), Trung tâm sẽ miễn vé cho du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm tại di sản Thành nhà Hồ.
Kháng thuốc tăng nguy cơ lây lan bệnh, bệnh nặng và tử vong
Kháng thuốc tăng nguy cơ lây lan bệnh, bệnh nặng và tử vong
(Ngày Nay) - Ngày 22/11, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp với Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các đối tác quốc tế tổ chức mít tinh hưởng ứng “Tuần lễ Thế giới nâng cao nhận thức về kháng thuốc” từ ngày 18-24/11/2024 và Hội nghị triển khai Kế hoạch hành động phòng, chống kháng thuốc lĩnh vực y tế giai đoạn 2024 – 2025.
Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL Hồ An Phong.
Hội nghị triển khai Chỉ thị 30/CT-TTg: Bước ngoặt quan trọng cho ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam
(Ngày Nay) - Ngày 21 và 22/11/2024, Bộ VH,TT&DL đã tổ chức Hội nghị triển khai Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam. Hội nghị được kỳ vọng trở thành bước đột phá, đặt nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của ngành công nghiệp văn hóa. Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cũng cử đại diện tham dự hội nghị nhằm học hỏi kinh nghiệm thực tiễn để thúc đẩy công nghiệp văn hóa gắn liền với hợp tác toàn cầu.
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
(Ngày Nay) - Các nhà khoa học quốc tế ngày 20/11 đã công bố bản thiết kế đầu tiên về sự phát triển của hệ xương người, đánh dấu bước tiến quan trọng trong dự án Bản đồ Tế bào con người (Human Cell Atlas), một nỗ lực lớn nhằm tạo ra bản đồ sinh học chi tiết của mọi loại tế bào trong cơ thể người.
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
(Ngày Nay) - Gia Lai hiện có hàng trăm ngôi chùa, trong đó có nhiều chùa đã qua trăm năm lịch sử. Nhưng chỉ duy nhất chùa Tân An (đường Nguyễn Thiếp, phường Tây Sơn, thị xã An Khê) được sự công nhận và ban tặng của hoàng gia nhà Nguyễn, gọi là sắc tứ.
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
(Ngày Nay) - Tối 21/11, tại hồ Nguyên Phi Ỷ Lan (thành phố Bắc Ninh), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức Chương trình nghệ thuật dân ca trên thuyền và giao lưu các miền di sản chủ đề "Sắc màu di sản".
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
(Ngày Nay) - Mối quan hệ làng xóm cũng có những nhiêu khê và phức tạp, nếu không khéo thì từ thâm tình lại hóa ra giận ghét, thậm chí là oán thù. Cho nên Đức Phật rất tinh tế khi dạy phải thân kính với bà con.
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
(Ngày Nay) - Khi tôi nghe thấy tin có người nào đó vừa mất đi, tin ấy với tôi như tiếng chuông thức tỉnh. Tiếng chuông đó là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự mong manh của kiếp người.
Oai nghi của người tu hành
Oai nghi của người tu hành
(Ngày Nay) - Oai nghi cùng với chánh kiến và tịnh giới là ba yếu tố làm nên đạo hạnh - phẩm chất của tu sĩ Phật giáo, như cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Siêu, bậc am tường kinh luật luận đã từng nhấn mạnh.
Tác phẩm có tên “Comedian” của nghệ sĩ người Italy Maurizio Cattelan ra mắt lần đầu năm 2019 tại triển lãm Art Basel ở Miami Beach, đã gây tranh cãi về việc có thể được coi là nghệ thuật hay không. Ảnh: AP
6,2 triệu USD cho quả chuối dán tường
(Ngày Nay) - 6,2 triệu USD là mức giá vừa được trả cho một tác phẩm nghệ thuật gây tranh cãi, một quả chuối tươi dán lên tường bằng băng dính bạc. Tác phẩm được đưa ra trong một cuộc bán đấu giá của Sotheby’s ở New York, Mỹ.