Cá tai tượng có khả năng hô hấp đáng nể khi vừa sống được ở vùng nước có ít oxy và thậm chí có thể sống trên mặt đất suốt một ngày mà không cần có nước. Thức ăn của loài này thường là cá, nhưng cũng có thể săn cả chim, thằn lằn hay động vật có vú nhỏ, con mồi sẽ bị nghiền nát bằng chiếc lưỡi phủ đầy răng.
Một điểm đáng chú ý trên cơ thể cá tai tượng đó là lớp vảy có độ cứng tương đương một chiếc áo chống đạn, bảo vệ nó khỏi những chiếc răng sắc như dao cạo của loài cá piranha.
Cá tai tượng được mệnh danh là "Kẻ hủy diệt của vương quốc động vật", nhưng chúng có một khuyết điểm chết người: thịt của chúng có hương vị rất ngon. Với tên gọi địa phương là pirarucu, nó còn được gọi là "cá tuyết của Amazon," nhờ lớp thịt trắng chắc và ít xương. Cá tai tượng là một nguồn thực phẩm quan trọng cho cộng đồng thổ dân, nhưng cũng được đánh giá cao đối với những thực khách sành ăn ở một số thành phố lớn nhất của Brazil.
Cá tai tượng là đặc sản của sông Amazon, đã có lúc loài này bị đánh bắt tới mức tận diệt. |
Tình trạng đánh bắt quá mức dẫn đến suy giảm số lượng cá tai tượng, và trong thập niên 1990, các nhà chức trách Brazil đã phải ra lệnh cấm đánh bắt loài cá này. Tuy nhiên, tình trạng đánh bắt bất hợp pháp vẫn tiếp diễn khiến loài cá khổng lồ có nguy cơ biến mất khỏi các vùng nước Amazon. Nhưng nhờ hai thập kỷ nỗ lực của các nhà bảo tồn và cộng đồng địa phương, nguy cơ này đã bị xóa bỏ.
Một điều nữa, đó là cá tai tượng vẫn được khai thác để làm thức ăn. Trên thực tế, việc tiêu thụ cá tai tượng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn loài vật này.
Giải cứu thủy quái
Ngày nay, việc đánh bắt cá tai tượng vẫn bị cấm ở Brazil ngoại trừ các khu vực có thỏa thuận khai thác dựa vào cộng đồng, theo nhà sinh thái học João Campos-Silva.
Arapaima dành cả mùa mưa để bơi theo dòng nước tới các khu rừng nơi chúng sinh sản, sau đó quay trở lại các hồ khi mực nước giảm. Tập trung vào sông Juruá và các hồ xung quanh ở bang Amazonas phía bắc Brazil, một chương trình do tổ chức bảo tồn Institutio Juruá thực hiện hơn một thập kỷ trước đã tiến hành điều tra số lượng cá tai tượng hàng năm và tính toán hạn ngạch thu hoạch bền vững cho mỗi hồ trong năm sau.
Theo quy định, cá chỉ được khai thác khi đã đến tuổi trưởng thành và không quá 30% số lượng cả đàn. Các cộng đồng địa phương canh gác các lối vào hồ quanh năm để ngăn chặn những kẻ đánh cá bất hợp pháp đến từ bên ngoài khu bảo tồn. Chỉ được phép thu hoạch trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 11, và bất kỳ con cá nào dài hơn 1,55 mét sẽ được thả trở lại mặt nước.
Song song với việc bảo tồn, các cộng đồng địa phương được phép khai thác một số lượng nhất định cá tai tượng để có nguồn thu nhập. |
Francisco Araújo - lãnh đạo cộng đồng Xibauazinho ở bang Amazonas giải thích: "Trước khi có quy định cấm đánh bắt cá tai tượng, chúng tôi không được giao quản lý các hồ nước. Những người đánh cá ở vùng khác tới đây tìm cá tai tượng đến mức chúng gần như biến mất".
Sau 11 năm áp dụng quy định bảo tồn cá, ông Araújo cho biết có hơn 4.000 con cá tai tượng trong các hồ của cộng đồng Xibauazinho.
Nghiên cứu của nhà sinh thái học Campos-Silva về các hồ xung quanh sông Juruá trong cùng thời kỳ cho thấy số lượng cá tai tượng đã tăng gấp 4 lần, cùng với đó loài này đã mở rộng phạm vi sinh sống. Ông Campos-Silva ước tính hiện có khoảng 330.000 cá tai tượng sống trong 1.358 hồ ở 35 khu vực, với hơn 400 cộng đồng tham gia quản lý chúng.
"Thu nhập từ đánh bắt cá tai tượng đang tạo ra lợi ích xã hội rõ ràng, giúp tạo ra chinh phí xây dựng các trường học và cải thiện cơ sở hạ tầng, an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe, cũng như thúc đẩy bình đẳng giới trong các cộng đồng", ông Campos-Silva nói.
Campos-Silva hy vọng mô hình bảo tồn bền vững này sẽ khuyến khích nhiều cộng đồng tham gia và cuối cùng giúp bảo tồn nhiều động vật hoang dã hơn ở Amazon.
“Chúng ta đang phải đối mặt với sự suy giảm toàn cầu của các loài động vật có xương sống lớn. Ở đây chúng tôi có một ví dụ rất khả quan cho thấy rõ ràng rằng chúng ta có thể làm tốt hơn, bằng cách cân bằng giữa bảo tồn và đáp ứng nhu cầu xã hội", nhà sinh thái học chỉ ra.