Cuộc gặp giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida vào tháng 11/2022 đã thổi bùng lên lên hy vọng xoa dịu căng thẳng giữa hai nước. Hai nhà lãnh đạo nhất trí với quan điểm Nhật – Trung sẽ là “đối tác chứ không phải là mối đe dọa của nhau”, tăng cường củng cố lòng tin và phối hợp chặt chẽ với nhau.
Tuy nhiên một tháng sau đó, chính phủ Nhật Bản đã công bố kế hoạch cải tổ quốc phòng, một động thái được chính quyền Bắc Kinh coi là “vô cùng nguy hiểm”.
Nhật Bản dự tính sẽ tăng gần gấp đôi ngân sách chi tiêu quốc phòng hàng năm lên mức 2% GDP trong vòng 5 năm tới, đạt khoảng 65,4 tỷ USD vào năm 2027. Đây là mức tăng lớn nhất kể từ sau Thế chiến II.
Kế hoạch cải tổ quốc phòng nhiều khả năng sẽ đưa Nhật Bản trở thành nước có mức chi tiêu quốc phòng lớn thứ trên thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc. Quyết định này cũng làm dấy lên lo ngại về những căng thẳng quân sự trong khu vực và kéo theo đó là những thay đổi trong bàn cờ địa chính trị thế giới.
Các khoản ngân sách sẽ được sử dụng trong hoạt động mua sắm vũ khí quân sự, trong đó bao gồm số lượng lớn tên lửa Tomahawk do Mỹ sản xuất. Nhật Bản cũng dự kiến sẽ triển khai các chương trình lắp đặt, chế tạo và phát triển máy bay chiến đấu, cũng như máy bay không người lái.
Theo hiến pháp quy định, các khí tài quân sự của Nhật Bản sẽ chỉ được sử dụng nhằm mục đích phòng thủ. Tuy nhiên, việc Tokyo nỗ lực diễn giải lại hiến pháp lại hiến pháp rằng nước này có thể tấn công khi an ninh quốc gia bị đe doạ, đồng thời nâng cao năng lực phản công, nhắm vào mục tiêu có ý định tấn công Nhật Bản.
Một số nhà quan sát nhận định đây là quan điểm chiến lược đặc biệt đáng lo ngại của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới. Ông Chris Hughes, chuyên gia nghiên cứu Nhật Bản và chính trị quốc tế tại Đại học Warwick, cho rằng kế hoạch cải tổ quốc phòng đã thể hiện một bước tiến lớn trong tư duy chiến quân sự của Nhật Bản.
 |
Nhật Bản liên tục đưa ra những khẳng định rằng các các biện pháp quân sự này phù hợp với cách tiếp cận “theo định hướng phòng thủ” lâu dài của họ. Nước này lập luận rằng họ cần phải thay đổi để thích ứng với bối cảnh địa chính trị trong thời điểm hiện nay.
Trước cuộc xung đột giữa Nga – Ukraine, các vụ thử tên lửa của Triều Tiên và căng thẳng tại eo biển Đài Loan, các cuộc thăm dò cho thấy phần lớn người dân Nhật Bản đã bày tỏ sự ủng hộ đối với quyết định này của chính phủ.
Trong một tuyên bố được đưa ra, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida nhấn mạnh: “ Tăng cường khả năng phòng thủ là nhiệm vụ cấp bách của Nhật Bản trong môi trường an ninh tồn tại những cạnh tranh quyết liệt như hiện nay”.
Mặc dù đã đưa ra những lý do giải thích cho sự thay đổi trong chiến lược an ninh quốc phòng, nhưng quyết định trên của Nhật Bản vẫn ẩn chứa những nguy cơ tiềm tàng. Một số chuyên gia quan ngại về viễn cảnh đối đầu quân sự trực diện nhiều khả năng sẽ nổ ra, kéo theo đó là một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực và rộng hơn là ở quy mô toàn cầu.
Trong các tài liệu của kế hoạch cải tổ, Trung Quốc được mô tả là “thách thức chiến lược lớn nhất từ trước đến nay" đối với việc đảm bảo hòa bình và ổn định của Nhật Bản, dù đây cũng chính là đối tác thương mại lớn nhất của nước này.
"Nhật Bản đã đi chệch khỏi những định hướng chung trong quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản, đi ngược lại những cam kết của họ đối với quan hệ song phương", Người phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân chỉ trích tuyên bố từ phía Nhật Bản.
Hai nước dù tồn tại khác biệt nhưng vẫn có lợi ích chung, mối quan hệ tốt đẹp giữa Nhật Bản và Trung Quốc là điều cần thiết cho hòa bình, ổn định trong khu vực. Vì vậy, Nhật Bản cần có những bước đi nhằm giảm bớt những lo ngại về kế hoạch xây dựng quân đội của mình, nhất là trong thời điểm Ngoại trưởng Yoshimasa Hayashi dự kiến sẽ có chuyến thăm Bắc Kinh vào đầu năm 2023.
Nhật Bản nên tiến hành một cách thận trọng các kế hoạch cải tổ quốc phòng của mình, qua đó tránh được những hiểu lầm không đáng và tạo tiền đề cho việc xây dựng mối quan hệ hợp ổn định, hoà bình và bền chặt hơn với Trung Quốc.
