Sử thi Tây Nguyên sánh ngang với Thần thoại Hi Lạp?

Tây Nguyên là miền đất huyền thoại, nơi cư trú của các dân tộc thiểu số: Ê Đê, M'Nông, Gia Rai, Ba Na… Đây cũng là vùng đất với những giá trị lịch sử, văn hoá tinh thần vô giá, vùng đất của những điệu cồng chiêng, của rượu cần, đàn T'rưng… và đặc biệt là một “vùng sử thi”.
Sử thi Tây Nguyên sánh ngang với Thần thoại Hi Lạp?

Sử thi Tây Nguyên có dung lượng lớn nhất của trong văn học thế giới?

Sử thi Tây Nguyên gắn liền với tên tuổi những anh hùng thần thoại của buôn làng Tây Nguyên từng được nhiều thế hệ ngưỡng vọng như Đăm San, Đăm Di, Dyông Dư…

Theo nhiều nhà nghiên cứu, sử thi Tây Nguyên ra đời vào khoảng thế kỷ XVI, chứa đựng nhiều là cứ liệu lịch sử đầy thuyết phục về một giai đoạn lịch sử của dân tộc. Cũng theo các tài liệu lịch sử, sử thi Tây Nguyên đã được biết đến từ khá lâu, từ thời Pháp thuộc, đầu những năm 1920, nhưng đến gần đây, mới được nghiên cứu, khai thác một cách quy mô, sâu rộng.

Sử thi Tây Nguyên sánh ngang với Thần thoại Hi Lạp? - anh 1

Tây Nguyên - vùng đất của cồng chiêng, rượu cần, đàn T'ưng.... và vùng sử thi

Xét ở góc độ vĩ mô, sử thi Tây Nguyên được biết là có đến 200 bộ được sưu tầm, ghi chép và đang được tổ chức biên soạn. Và hàng trăm bộ nữa chưa được ghi chép. Đây là một kho tàng văn hoá dân gian khổng lồ, một kho lịch sử- văn hoá vô giá có thể so sánh với kho thần thoại Hi-Lạp nổi tiếng. Nhưng dung lượng của Sử thi Tây Nguyên còn nhiều hơn hẳn (so với thần thoại Hi Lạp).

Có những sử thi ngắn mà cũng có tới mấy trăm câu (sử thi H’điêu có 570 câu); có những sử thi khá dài như Đăm San (2077 câu), Khinh Dú (5880 câu), và có những sử thi rất dài, có lẽ dài nhất trong số những sử thi đã được biết cho đến nay là Ot Nrông của người M’nông khoảng 30.000 câu…

Trong văn học dân gian thế giới, sử thi Tây Nguyên được xếp vào loại có dung lượng lớn nhất. Điều quan trọng nhất là nó đã phản ánh một cách trung thực, sinh động, đời sống sinh hoạt cộng đồng, những cuộc đấu tranh vì những ý tưởng nhân văn cao cả. Hình tượng trung tâm của sử thi chính là những người anh hùng (các M’tao) qua các cuộc chiến đấu dũng cảm, với tài năng phi thường đưa đến hình thành những cộng đồng mới, đông đúc, giàu mạnh… Hình ảnh tiêu biểu ấy là Đăm San, người anh hùng của các buôn làng Tây Nguyên.

Sử thi Tây Nguyên sánh ngang với Thần thoại Hi Lạp? - anh 2

Nghe kể sử thi Tây Nguyên

Sử thi - bản sắc văn hóa Tây Nguyên

Nét đặc sắc ở sử thi Tây Nguyên là ở cách kể độc đáo. Văn bản có độ dài hàng trăm, hàng ngàn câu, nhưng vẫn có các cụ già thuộc lòng. Những nghệ nhân là “kho tàng sống”, góp phần lưu giữ những giá trị tinh thần vô giá của người Tây Nguyên.

Đêm đêm bên bếp lửa bập bùng dưới nhà sàn, già làng trưởng bản trầm ngâm kể cho con cháu nghe, thường phải kể hàng chục đêm mới xong… Được sáng tác theo một loại văn vần đặc biệt của người Tây Nguyên sửu thi dễ thuộc, dễ nhớ.

Lý do quan trọng hơn là tình yêu thiết tha và lòng say mê của họ với vốn văn hoá vô giá của dân tộc. Mỗi lần kể sử thi, mỗi lần được nhập cuộc, chính những già làng lại làm không khí cuộc sống cộng đồng cách nay hàng trăm năm…

Ai đã được đến Tây Nguyên thì không thể không quên được ấn tượng của những đêm Tây Nguyên khi bên bếp lửa bập bùng và ché rượu cần giữa nhà rông hay nhà dài. Những ông, những bà miệng móm mém ngồi kể Sử Thi và xung quanh con cháu, buôn làng ngồi nghe như nuốt từng lời, như hoà vào không khí huyền ảo, lung linh.

Bên canh ngồi kể thì các già làng còn nằm kể, bên họ còn có một chiếc ghế dành cho khách quý và là chỗ của giàn cồng chiêng trong các ngày lễ hội lớn. Họ nằm đấy “đầu gối lên một chiếc gối cao, tay gác lên trán, trang nhã và đẹp như một vị tiên”. Và có điều rất kỳ lạ “ông cụ nhắm mắt lại mà kể. Vì sao vậy? Chính ở đây chứa đựng một trong những điều bí ẩn tuyệt diệu nhất của sử thi Tây Nguyên…” (Nguyên Ngọc).

Sử thi Tây Nguyên sánh ngang với Thần thoại Hi Lạp? - anh 3

Lễ hội cũng là một trong những môi trường diễn xướng của sử thi.

Với giá trị văn hoá tinh thần vô giá, sử thi Tây Nguyên đã góp phần làm nên bản sắc văn hoá dân tộc ở một vùng đất huyền thoại và nhiều tiềm năng. Vì thế, việc sưu tầm, tổ chức biên soạn cũng như việc bảo tồn, lưu giữ, phát huy tác dụng và truyền lại cách kể sử thi nói chung là những việc làm cấp thiết.

Đây có thể là sự sống còn của một cộng đồng, một dân tộc. Sử thi Tây Nguyên là yếu tố văn hoá sâu đậm nhất của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, tác động trực tiếp và gián tiếp trong đời sống của đồng bào.

Gần đây trong các buôn làng Tây Nguyên việc đêm đêm các con cháu, buôn làng tụ tập về nhà rông hay nhà dài, nghe già làng kể sử thi đã thưa vắng. Lớp người kế tục công việc của những nghệ nhân chưa được chú trọng đào tạo, bồi dưỡng bài bản, đúng mực trong khi lớp nghệ nhân- già làng thì ngày một vắng bóng dần…

“Phải giữ lại giá trị văn hoá của người trước” câu nói của nghệ nhân Ae Jek (ở xã Ea Bhôk, Krông Ana- Đắk Lắk) tại liên hoan Dân ca, Dân vũ Tây Nguyên lần thứ II (năm 2004) làm vơi đi nỗi băn khoăn của bao người hằng quan tâm đến văn hoá “vùng Sử thi”.

Mới đây nhất, sử thi Tây Nguyên nằm trong danh mục 26 Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây sẽ là cơ hội để việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy những giá trị của sử thi Tây Nguyên.

Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
(Ngày Nay) - Các nhà khoa học quốc tế ngày 20/11 đã công bố bản thiết kế đầu tiên về sự phát triển của hệ xương người, đánh dấu bước tiến quan trọng trong dự án Bản đồ Tế bào con người (Human Cell Atlas), một nỗ lực lớn nhằm tạo ra bản đồ sinh học chi tiết của mọi loại tế bào trong cơ thể người.
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
(Ngày Nay) - Gia Lai hiện có hàng trăm ngôi chùa, trong đó có nhiều chùa đã qua trăm năm lịch sử. Nhưng chỉ duy nhất chùa Tân An (đường Nguyễn Thiếp, phường Tây Sơn, thị xã An Khê) được sự công nhận và ban tặng của hoàng gia nhà Nguyễn, gọi là sắc tứ.
Sắp xếp đơn vị hành chính của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
Sắp xếp đơn vị hành chính của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
(Ngày Nay) - Thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã ký ban hành các Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính giai đoạn 2023 - 2025 của 12 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, gồm: An Giang, Đồng Tháp, Hà Nam, Hà Nội, Hà Tĩnh, TP Hồ Chí Minh, Phú Thọ, Sơn La, Quảng Ngãi, Quảng Trị, Trà Vinh, Vĩnh Phúc, giai đoạn 2023 – 2025.
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
(Ngày Nay) - Mối quan hệ làng xóm cũng có những nhiêu khê và phức tạp, nếu không khéo thì từ thâm tình lại hóa ra giận ghét, thậm chí là oán thù. Cho nên Đức Phật rất tinh tế khi dạy phải thân kính với bà con.
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
(Ngày Nay) - Khi tôi nghe thấy tin có người nào đó vừa mất đi, tin ấy với tôi như tiếng chuông thức tỉnh. Tiếng chuông đó là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự mong manh của kiếp người.
Oai nghi của người tu hành
Oai nghi của người tu hành
(Ngày Nay) - Oai nghi cùng với chánh kiến và tịnh giới là ba yếu tố làm nên đạo hạnh - phẩm chất của tu sĩ Phật giáo, như cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Siêu, bậc am tường kinh luật luận đã từng nhấn mạnh.
Tác phẩm có tên “Comedian” của nghệ sĩ người Italy Maurizio Cattelan ra mắt lần đầu năm 2019 tại triển lãm Art Basel ở Miami Beach, đã gây tranh cãi về việc có thể được coi là nghệ thuật hay không. Ảnh: AP
6,2 triệu USD cho quả chuối dán tường
(Ngày Nay) - 6,2 triệu USD là mức giá vừa được trả cho một tác phẩm nghệ thuật gây tranh cãi, một quả chuối tươi dán lên tường bằng băng dính bạc. Tác phẩm được đưa ra trong một cuộc bán đấu giá của Sotheby’s ở New York, Mỹ.