Câu chuyện tảo hôn và những người tiên phong thúc đẩy bình đẳng

Sau kỳ nghỉ Tết của người Mông năm ngoái, cô ngỡ ngàng khi các bạn trong lớp báo học sinh của cô sinh năm 2008 đã kết hôn, nhưng không yêu mà bị bắt. Cô bé là người khá nhanh nhẹn, hiểu biết, cô rất bất ngờ nên đã tích cực hỏi thăm và biết được rằng dù đã gọi bố mẹ, cô bé vẫn không được đón về vì đã là “ma” nhà người.

Trước đó, vì quan sát thấy cô bé khá xinh đẹp, nên cô dặn học sinh của mình không nên đi chơi nhiều và trong nhóm ít người để tránh tục “bắt” vợ, nhưng vẫn không tránh được việc này. Cô bé khóc nhiều ngày và đã trốn về, nhưng bố mẹ em, theo phong tục, vẫn phải sang nói chuyện, thậm chí phải “bắt đền” cho nhà trai vì khiến con trai họ trở thành “một đời vợ”. Bố mẹ cô thậm chí phải bàn bạc với các già làng để xin ý kiến về việc cho con ở nhà hay cho ra ở riêng. Cô bé cũng chịu điều tiếng “bỏ chồng” từ các bạn đồng trang lứa.

Việc tảo hôn phần nào vẫn là “chuyện bình thường” tại Vân Hồ, Sơn La. Anh R. một chàng trai dân tộc Mông, sống tại Bản Bó Nhàng kết hôn từ năm 2005 khi anh lên 16 tuổi. Một năm sau, hai “đứa trẻ” còn chưa hiểu hết về cách kiếm sống, kiến thức chăm sóc thai sản và cách chăm sóc trẻ sơ sinh thì đã ngay lập tức có cho mình một “em bé”. Nghĩ lại khoảng thời gian đó, anh R. chia sẻ việc chăm con quả thực là một khó khăn rất lớn với vợ chồng anh. Anh và vợ thời điểm đó lo cho mình còn chưa xong, nên càng không hiểu rõ cách chăm con. Chưa kể, gia đình phụ thuộc hoàn toàn vào nương rẫy, các chi phí khi có thêm một em bé cũng khiến cả nhà “xoay” đủ đường.

Thành tích học tập của “thế hệ F1” là nỗ lực và niềm tự hào của anh R. và nhiều cặp vợ chồng trẻ tại Vân Hồ hiện nay.

Hệ lụy từ việc kết hôn còn là xu hướng bạo lực trong gia đình, nơi phụ nữ hầu hết là người chịu thiệt thòi. Chị D. lấy chồng năm 16 tuổi, cuộc sống của vợ chồng chị cũng xoay quanh nương rẫy và nuôi con, chị cố gắng chăm chỉ làm ăn để chồng con đủ ăn, đủ mặc, mặc dù vậy gia đình vẫn thuộc hộ nghèo. Cho đến thời gian cách đây 7 năm, chồng chị bắt đầu “đi lại” với những người phụ nữ bên ngoài và về mắng chửi vợ không biết làm ăn, khiến gia đình khổ và muốn lấy vợ giỏi hơn. Ngày qua ngày người chồng về dằn vặt, tra tấn tinh thần người phụ nữ trẻ, đồng thời, không chăm lo làm ăn, không chăm sóc con cùng vợ.

Theo phong tục từ xưa của người Mông, việc ly hôn là rất khó khăn. Dù có được chấp nhận ly hôn, thì gia đình chồng cho người phụ nữ cái gì thì chỉ được cái đó, thậm chí họ có thể không cho bất kỳ tài sản nào. Không những vậy, một khi người con gái đi lấy chồng, thì đã là “ma” nhà chồng, bản thân nhà bố mẹ đẻ cũng không chấp nhận việc con gái quay về nữa.

Kết hôn sớm từ độ tuổi cấp 2, nguy cơ về bỏ học, bạo lực giới và gặp khó khăn về kinh tế là hiện trạng tưởng chừng như đã cũ với cuộc sống hiện đại ngày nay, nhưng không ít thanh thiếu niên dân tộc thiểu số tại Vân Hồ, Sơn La vẫn đang phải hàng ngày nỗ lực vượt qua.

Thanh thiếu niên tại Vân Hồ nỗ lực thúc đẩy bình đẳng trong hoạt động cùng VSF.

Tại Lóng Luông, nhà trường luôn có những buổi truyền thông tích cực, các thầy, cô vẫn nỗ lực hàng ngày và đấu tranh cùng lúc với 2 mục tiêu: hạn chế tảo hôn (tuyên truyền vận động); và vận động học sinh ngay cả khi tảo hôn vẫn cố gắng tiếp tục đi học. Như học sinh đầu tiên của cô sau khi kết hôn vẫn đi học hết năm lớp 12, sau đó học nghề và đi làm.

Mặc dù đã tích cực tuyên truyền cho các bạn trẻ về việc không nên kết hôn sớm do chưa phát triển, chưa hiểu về cuộc sống, nhưng cô H. và các thầy, cô vẫn không thể ngăn chặn được hết tình trạng tảo hôn. Cô H. cũng cho biết, ngoài tục “bắt vợ”, việc sự phát triển của công nghệ và internet khiến học sinh dễ dàng làm quen trên mạng xã hội là một yếu tố khiến các bạn “lấy vợ”, “lấy chồng” sớm. Vì vậy, việc thay đổi tư duy của các bạn trẻ là cực kỳ quan trọng.

Đồng hành với nhà trường, chính quyền địa phương đã liên tục tuyên truyền đến các gia đình về việc giảm thiểu tỷ lệ tảo hôn, đặc biệt là hôn nhân cận huyết. Trung tâm y tế xã đã thực hiện nhiều hoạt động truyền thông về sức khỏe sinh sản cho người mẹ, dinh dưỡng cho các em bé, những nguy cơ của việc có con sớm và hậu quả về sức khỏe đối với con của các cặp có hôn nhân cận huyết.

Những người đã “thấm nhuần” những vất vả của việc tảo hôn như anh R. kể trên cũng đã tham gia công tác đoàn đội của xã để đến từng nhà vận động để hạn chế tỷ lệ này. Bản thân anh R. đã nêu gương khi khuyến khích các con học hành chăm chỉ. Năm nay, hai con anh đã hoàn thành lớp 11 và lớp 9, anh mong các con học tiếp lên Cao Đẳng hoặc Đại học để có một công việc tốt, đủ kiến thức trước khi kết hôn. Gặp anh trong một buổi chiều mùa hạ, dù trong nhà anh chỉ có hai chiếc giường, trong bếp có hơn chục bao thóc mới thu hoạch và 5 thùng ngô đã phơi khô, nhưng có đến gần 20 giấy khen của hai con và những chứng nhận sự tham gia tích cực của anh R. trong công tác vận động.

Cô H., anh R. và chị D. là những người “tiên phong thúc đẩy bình đẳng” đang nỗ lực từng ngày để mang đến một tương lai tươi sáng hơn cho các thanh, thiếu niên dân tộc thiểu số tại Vân Hồ, Sơn La. Cùng với đó, nhằm khuyến khích thanh niên dân tộc thiểu số và các nhà báo trẻ trở thành những nhân tố thay đổi, giúp giảm thiểu bất bình đẳng, năm 2023, Quỹ Vì Tầm Vóc Việt (VSF) triển khai dự án “Góp tiếng nói - thêm bình đẳng” tại đây. VSF đã phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, kết nối các phóng viên trẻ từ các cơ quan báo chí với nhóm thanh niên dân tộc thiểu số để đảm bảo tiếng nói và câu chuyện của các bạn trẻ đến được gần hơn với công chúng và các bên liên quan.

Từ đầu năm 2023 đến nay, VSF đã thực hiện các hoạt động: Tập huấn về “Kể chuyện” cho 30 phóng viên và cán bộ truyền thông trẻ; Tập huấn về “Bình đẳng và Bình đẳng giới” cho 40 thanh thiếu niên dân tộc thiểu số (16- 25 tuổi); Tọa đàm về tiếng nói của thanh thiếu niên với giảm bất bình đẳng giới giữa các bạn trẻ, nhà báo và cán bộ truyền thông; Tài trợ 4 sáng kiến giảm bất bình đẳng do chính các bạn thanh, thiếu niên khởi xướng và thực hiện sau khi tập huấn; Tổ chức 2 chuyến thực tế nhằm tìm kiếm và lan tỏa cách làm và bài học kinh nghiệm hay trong thúc đẩy bình đẳng; Chiến dịch truyền thông trực tuyến “Gen Z hiện đại - không ngại lên tiếng”. Theo kế hoạch dự án hoàn thành trong tháng 6.