Buổi tập kịch gần đây nhất diễn ra chiều ngày 1/11 trong chương trình Open Rehearsal - hoạt động đồng hành trước khi ra mắt vở “Ảo Quan” (kịch bản, đạo diễn: Chinh Ba) đã được tổ chức tại Nhà hát Kịch Sân Khấu Nhỏ 5B. Khán giả tập kịch cùng nghệ sĩ đã mở ra một cách tiếp cận sân khấu mới: thay vì ngồi xem, khán giả được bước vào không gian sáng tạo, cùng nghệ sĩ khám phá ranh giới giữa biểu diễn và trải nghiệm nghệ thuật.
Khi khán giả không chỉ là người xem
Open Rehearsal (buổi tập mở hay tập kịch cùng nghệ sĩ) vốn là hình thức phổ biến trong các sân khấu đương đại châu Âu, nơi người xem được mời chứng kiến và tham gia vào quá trình sáng tạo vở diễn. Tại Việt Nam, mô hình này còn khá mới. Có thể nói, ekip dự án Ảo Quan - là một trong những đơn vị tiên phong trong việc thử nghiệm và giới thiệu hình thức này đến công chúng.
NSND Mỹ Uyên - Giám đốc Nhà hát Kịch 5B cho biết: “Thông thường quá trình tập luyện cho các vở kịch được giữ kín, chỉ đến ngày diễn khán giả mới được xem thành quả cuối cùng. Với loại hình kịch thử nghiệm vốn kén người xem, điều này chưa hẳn đã tốt. Cả tôi và ekip Ảo Quan đều mong muốn được tiếp cận khán giả nhiều hơn, để họ thực sự đồng hành cùng nghệ sĩ, chứ không chỉ xem kịch thụ động”.
 |
Khán giả thực hành các động tác sân khấu. Ảnh: Khánh Châu |
Trên sân khấu của Nhà hát Kịch 5B, người tham dự được chia thành các nhóm nhỏ để cùng thực hành một số bài tập diễn xuất dưới sự hướng dẫn của các nghệ sĩ. Trong 15 phút đầu tiên, mọi người được kết nối với nhau bằng cách chia sẻ những câu chuyện của cá nhân mình, những trăn trở chưa nguôi ngoai hoặc những nỗi buồn vẫn canh cánh trong lòng.
Sau đó, mỗi người được hướng dẫn cách chuyển hóa các cảm xúc ấy thành hành động sân khấu, thực hiện diễn xuất một số phân đoạn trong nhạc kịch. Không khí buổi thực hành gần gũi và tự nhiên như một buổi chuyện trò giữa những người bạn, nơi mọi người cùng tâm sự, thấu hiểu và hỗ trợ lẫn nhau.
Hành trình đối diện với nỗi đau
Ảo Quan là vở kịch thể nghiệm khai thác những vấn đề về sức khỏe tâm thần, trầm cảm và hành trình tìm lại sự tha thứ. Lấy cảm hứng từ hiện tượng tâm lý apophenia, khi con người cố gắng tìm kiếm ý nghĩa trong những điều vô nghĩa, vở diễn sắp đặt một chuỗi bi kịch chồng chất, nơi hai người mẹ (do NSND Mỹ Uyên và Hồ Hoàng Ngọc thủ vai) vật lộn với nỗi đau mất con, với bạo lực truyền thông và cảm giác tội lỗi dằn vặt trong tâm hồn.
Là một tác phẩm về sức khỏe tinh thần, đặc biệt liên quan đến vấn đề trầm cảm và tự tử, Ảo Quan đặt ra yêu cầu quan trọng trong quá trình thực hành và diễn tập là đảm bảo sự an toàn cảm xúc cho tất cả mọi người, nhất là với các diễn viên trực tiếp thể hiện.
“Nỗi buồn rất đẹp và cũng rất dễ gây nghiện. Làm việc liên tục với một chất liệu như thế giống như nuôi một hạt nhân trong tâm hồn. Vì thế, người diễn tập phải học cách thẩm thấu và tiêu hóa nỗi buồn ra ngoài. Muốn không “nuôi bệnh” thì phải dám hiểu và dám đối diện với nó” - đạo diễn Chinh Ba, chia sẻ.
 |
Đạo diễn Chinh Ba đang tập kịch cùng khán giả. Ảnh: Khánh Châu |
Với cấu trúc phi tuyến tính và ngôn ngữ thể nghiệm, Ảo Quan mời gọi khán giả bước vào hỗn loạn để tự mình tìm lời giải đáp. Tuy nhiên, theo đạo diễn, đó là sự hỗn loạn có cấu trúc - một cấu trúc dày đặc các biểu tượng và các thách thức văn hóa trên toàn thế giới. Trong đó, anh vừa khai thác chất liệu từ văn hóa Hy - La cổ đại, vừa đan cài nhiều lớp biểu tượng Á Đông như hình tượng Kamaitachi trong thần thoại Nhật Bản hay bộ ba thần linh trong Ấn Độ giáo, để biểu đạt những tầng ý niệm về nỗi đau, sự hối lỗi và niềm tin.
Hơn cả một vở nhạc kịch
Không chỉ dừng lại ở một vở nhạc kịch thể nghiệm, dự án Ảo Quan còn triển khai chuỗi hoạt động xã hội vệ tinh hướng đến việc lan tỏa tinh thần thấu cảm và nâng cao nhận thức tích cực về sức khỏe tinh thần. Chương trình kéo dài trong suốt 1 tháng trước thềm vở diễn, với nhiều hoạt động như tọa đàm, giao lưu và workshop thực hành sáng tạo. Trước đó, các sự kiện “Mở lời: Mình nói chuyện được không?” hay “Mở lòng: Chuyện trời đánh” đã tạo không gian an toàn để phụ huynh và con cái, đặc biệt trong cộng đồng LGBTQ+, chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ của mình.
Tất cả các hoạt động này đều có sự tham vấn từ các chuyên gia tâm lý và xã hội học của Trung tâm ICS (Tổ chức hoạt động vì quyền con người, bảo vệ các giá trị bình đẳng, tự do và nhân văn). Qua đó, người tham dự có cơ hội được thực hành lắng nghe, nhìn nhận cảm xúc và học cách giao tiếp lành mạnh trong những mối quan hệ thân thiết nhất.
 |
Khán giả chia sẻ cảm nhận trong lần đầu thử sức với sân khấu. Ảnh: Khánh Châu |
Phụ trách điều hành sản xuất dự án Ảo Quan, chị Chu Phạm Hoài Thu cho biết: “Chúng tôi luôn quan niệm sẽ dùng vở diễn của mình để làm nền tảng đối thoại với cộng đồng. Vì thế, khác với những hoạt động trước, lần này chúng tôi mong muốn người tham dự được trực tiếp trải nghiệm phương pháp sáng tạo của ekip trong việc đối diện với các vấn đề về tinh thần. Bằng cách nhập vai, “diễn” thử, người tham dự có thể hiểu rõ hơn về cảm xúc của mình và những câu chuyện được kể trên sân khấu”.
Trong bối cảnh các vấn đề sức khỏe tinh thần ở Việt Nam ngày càng được quan tâm, những dự án như Ảo Quan chứng minh rằng nghệ thuật có thể trở thành công cụ xã hội mạnh mẽ, góp phần chữa lành những tổn thương tâm lý bằng sự đồng cảm và đối thoại.
