Thế mạnh của những kho hiện vật quốc gia
Thừa Thiên - Huế hiện có 5 bảo tàng công lập, gồm: Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, Bảo tàng Lịch sử Thừa Thiên - Huế, Bảo tàng Mỹ thuật Thừa Thiên - Huế, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên - Huế và Bảo tàng Thiên nhiên Duyên hải miền Trung.
Hiện nay, các bảo tàng đang quản lý, lưu giữ số lượng lớn các hiện vật, tư liệu đã được kiểm kê với khoảng 73.670 hiện vật nằm trực tiếp tại bảo tàng hoặc ở trong các di tích.
Đặc biệt, Thừa Thiên - Huế đang sở hữu nhiều bảo vật quốc gia nhất với 35 bảo vật như: Bộ Cửu vị thần công, Bộ Cửu đỉnh, Đại hồng chung chùa Thiên Mụ, Bia Khiêm Cung Ký, Bộ sưu tập vạc đồng thời chúa Nguyễn, Ngai vua triều Nguyễn, Áo Tế giao và Bệ thờ Vân Trạch Hòa, Bia “Ngự kiến Thiên Mụ Tự”, Bộ chóp tháp Champa Linh Thái.
Theo các nhà nghiên cứu, giá trị nổi bật trong các bảo tàng Huế là Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế (số 3 Lê Trực, thành phố Huế) có lịch sử lâu đời nhất ở Việt Nam hiện nay. Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế thành lập vào năm 1923 với tên gọi đầu tiên là Bảo tàng Khải Định, đặt tại điện Long An - công trình được xây dựng vào năm 1845 dưới thời Hoàng đế Thiệu Trị (1841 - 1847).
Bảo tàng đang lưu giữ khoảng 10.000 hiện vật có từ giai đoạn Chăm pa ở khu vực Bình Trị Thiên, giai đoạn các chúa Nguyễn và phần lớn hiện vật từ thời nhà Nguyễn. Trong đó, 33 đơn vị hiện vật do Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế quản lý đã được công nhận là bảo vật quốc gia và phần lớn những hiện vật của bảo tàng đang được trưng bày ở các điểm di tích.
Bên cạnh đó, Thừa Thiên - Huế tự hào là mảnh đất đã gắn bó với thời gian niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong khoảng 10 năm (1895 - 1901 và 1906 - 1909), khi Người và gia đình đến sinh sống, lao động, học tập tại Kinh đô Huế.
Theo thống kê, địa bàn tỉnh hiện có khoảng 20 di tích và địa điểm di tích về Bác Hồ hoặc liên quan trực tiếp đến gia đình Người như: Nhà lưu niệm Bác Hồ tại 112 (số mới 158) Mai Thúc Loan, Nhà lưu niệm Bác Hồ ở làng Dương Nỗ, Đình làng Dương Nỗ, Trường Quốc học Huế...
Cuối năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đối với hệ thống di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thừa Thiên - Huế.Ngoài ra, Thừa Thiên - Huế còn có hai bảo tàng ngoài công lập gồm Bảo tàng Đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn của nhà nghiên cứu Trần Đình Sơn và Bảo tàng Thêu XQ. Hai bảo tàng này đang lưu giữ và trưng bày hơn 1.000 hiện vật.
 |
Thừa Thiên Huế là một trong những địa phương có nhiều bảo tàng tại Việt Nam |
Bảo tàng Đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn của nhà nghiên cứu Trần Đình Sơn là bảo tàng tư nhân đầu tiên của Thừa Thiên - Huế được thành lập năm 2012 tại địa chỉ 114 Mai Thúc Loan, thành phố Huế. Bảo tàng đang trưng bày 4 bộ sưu tập chính gồm: Đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn; vật phẩm phục vụ 4 thú vui: trà, rượu, trầu, thuốc của người Việt; đồ gốm Việt Nam từ thế kỷ thứ I đến thế kỷ XVIII và đồ sứ châu Âu, Nhật Bản...
Bảo tàng nghệ thuật Thêu XQ thành lập cuối năm 2016, nằm trên đường Lê Lợi, thành phố Huế. Bảo tàng trưng bày gần 500 tác phẩm, hiện vật, tranh ảnh, tài liệu gồm các thể loại chính: tranh thêu, tranh thêu hai mặt, điêu khắc chỉ và các hiện vật liên quan đến nghề thêu, được thể hiện qua ba chủ đề chính: “Cơ thể nghề thêu”; “Gương mặt nghề thêu”; “Một tiếng nói cho nghề thêu”…
Ngoài hệ thống các bảo tàng công lập và ngoài công lập, theo số liệu khảo sát của Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh, địa bàn Thừa Thiên - Huế còn có nhiều nhà sưu tập tư nhân đang lưu giữ hàng ngàn hiện vật quý hiếm. Tất cả những điều đó tạo cho Huế có một sức hút riêng đối với những người yêu văn hóa, muốn tìm hiểu về lịch sử của dân tộc tại chính mảnh đất Cố đô.
Phát huy giá trị hiện vật lịch sử
Từ những khó khăn trên, cuối năm 2020, tại kỳ họp thứ 11, Hội đồng nhân dân tỉnh khóa VII đã ban hành Nghị quyết “Quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển bảo tàng ngoài công lập trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên - Huế đến năm 2030”.
Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Phan Thanh Hải cho biết, hiện nay, các bảo tàng trên địa bàn Thừa Thiên – Huế cần tập trung đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động trưng bày, vì đây là yếu tố cốt lõi để thu hút khách tham quan. Bên cạnh đó, các bảo tàng cần chú trọng đào tạo nguồn nhân lực; ứng dụng công nghệ thông tin vào việc xây dựng một số sản phẩm chủ lực để quảng bá bảo tàng trên không gian mạng; xây dựng cơ sở dữ liệu về toàn bộ tư liệu, hiện vật đang được lưu giữ tại bảo tàng và cung cấp thông tin song ngữ hoặc đa ngữ chất lượng cao đảm bảo đáp ứng nhu cầu tổ chức trưng bày và các chương trình giáo dục của bảo tàng.
Ngoài 7 bảo tàng công lập và ngoài công lập, trên địa bàn tỉnh còn có hơn 20 nhà sưu tập tư nhân đang lưu giữ hàng ngàn hiện vật quý hiếm, rất phong phú về kiểu dáng và chất liệu, có giá trị văn hóa và nghệ thuật cao. Đây là cơ sở để tỉnh hình thành các bảo tàng ngoài công lập mới trong thời gian tới...
 |
Bảo tàng sẽ trở thành những điểm nhấn quan trọng trong việc phát triển du lịch tại Huế |
Ông Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử tỉnh cho biết, đơn vị vẫn đang sử dụng các dãy nhà ngang ở địa điểm Di tích Quốc Tử Giám nên gặp nhiều khó khăn về diện tích trưng bày cũng như lưu giữ hiện vật. Số lượng hiện vật lớn, trong khi hệ thống cơ sở vật chất, kho bảo quản của bảo tàng đã xuống cấp, hư hỏng gây khó khăn trong quá trình bảo quản hiện vật, nhất là các hiện vật bằng giấy, vải.
Ngoài ra, hiện vật ngoài trời và trong nhà trưng bày ở hai địa điểm khác nhau nên tính kết nối chưa thống nhất.Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế là một công trình kiến trúc nằm trong Quần thể Di tích Cố đô Huế. Điều này mang ý nghĩa độc đáo nhưng cũng nảy sinh yếu tố bất lợi về không gian trưng bày. Hiện nay, không gian trưng bày chính trong nhà của Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế rộng khoảng 1.200 m2, không gian trưng bày ngoài trời cũng hạn chế.
Đáng chú ý, khoảng 10.000 hiện vật các loại của bảo tàng lại đang được bảo quản trong một không gian chật hẹp chỉ rộng 600 m2, vốn được xây dựng từ năm 1927. Dãy nhà làm việc của cán bộ, nhân viên bảo tàng được cải tạo tận dụng từ một dãy nhà được xây dựng trước năm 1968.
Hiện nay, Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế trực thuộc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế. Theo tìm hiểu, kế hoạch triển khai xây dựng mở rộng thêm cơ sở Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế đã nhiều năm có nhưng đến nay vẫn chưa được thực hiện.
Bảo tàng Hồ Chí Minh tại Thừa Thiên - Huế nằm ở vị trí rất đẹp ngay sát bờ sông Hương thơ mộng nhưng số lượng khách du lịch ghé thăm rất ít. Các đơn vị lữ hành chưa kết nối hình thành tour để đưa du khách tới tham quan.
Theo Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên - Huế Lê Thùy Chi, đó cũng là nỗi trăn trở bấy lâu của cán bộ, nhân viên Bảo tàng. Điều này được lý giải có lẽ một phần do Quần thể Di tích Cố đô Huế quá nổi tiếng trong nước và quốc tế nên du khách ít biết đến thời gian thời niên thiếu của Bác Hồ và gia đình đã gắn bó với mảnh đất này.
Bên cạnh đó, trụ sở cũng đồng thời là không gian trưng bày của Bảo tàng được xây dựng cách đây 20 năm nên đang bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế trong quá trình triển khai ý tưởng trưng bày để đáp ứng nhu cầu tham quan tìm hiểu của du khách.
Hiện nay, khách đến tham quan Bảo tàng và những điểm di tích về Bác Hồ ở Thừa Thiên - Huế chủ yếu là học sinh các trường học tìm về trong những chương trình ngoại khóa.
Bảo tàng sẽ trở thành sản phẩm du lịch
Theo ông Trần Hữu Thùy Giang, Phó Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Thừa Thiên - Huế, để thực sự trở thành một sản phẩm du lịch, các bảo tàng chú trọng việc cập nhật, bắt nhịp xu hướng phát triển chung của các bảo tàng trong nước, khu vực và thế giới.
Đặc biệt, các bảo tàng cần đổi mới mạnh mẽ hơn nữa, hướng đến sự chuyên nghiệp trong quản lý, điều hành, sáng tạo trong xây dựng hệ thống sắp đặt, trưng bày và phục vụ khách du lịch, ví dụ điển hình hiện nay ở nước ta có Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Các nước trên thế giới như Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản đều có những mô hình bảo tàng hoạt động hiệu quả, luôn nằm trong top địa điểm du lịch hấp dẫn đối với du khách quốc tế.
Ông Trần Hữu Thùy Giang cho rằng, bên cạnh sự đầu tư thích đáng về nguồn lực kinh tế, cần nâng cao trình độ, thay đổi nhận thức và phong cách làm việc của người làm công tác bảo tàng, trong đó chú trọng đến hoạt động truyền thông, giới thiệu về bảo tàng để thu hút khách tham quan.
Các bảo tàng chủ động liên kết, phối hợp với ngành Du lịch trong việc kết nối với những hãng lữ hành, các đơn vị khai thác phát triển sản phẩm, điểm đến để khai thác hiệu quả tiềm năng từ du lịch, từ đó đưa bảo tàng trở thành điểm đến quen thuộc, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.
Thừa Thiên – Huế đang đề ra mục tiêu trong vòng 10 năm tới, sẽ có khoảng 5-7 bảo tàng ngoài công lập ra đời. Tỉnh đang xúc tiến kêu gọi để các doanh nghiệp, cá nhân đầu tư xây dựng hai bảo tàng ngoài công lập phù hợp với các đề án và định hướng phát triển của tỉnh như Bảo tàng Ẩm thực và Bảo tàng Áo dài. Về Bảo tàng Ẩm thực, Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam và Công ty Vietravel đang nghiên cứu khảo sát đầu tư xây dựng.
