“Thầy Biền” là cách nhiều đồng nghiệp làm nghề cầm bút thế hệ 7x, 8x chúng tôi hay gọi nhà văn, nhà báo Đoàn Thạch Biền. Thế hệ lớn hơn có người vẫn gọi thầy Biền hoặc đơn giản “ông Biền”, vì khi viết văn nhân vật trong các tác phẩm của thầy Biền thường gọi “ông” và xưng “em”.
Nhà văn Đoàn Thạch Biền tên khai sinh Phạm Đức Thịnh, giấy tờ ghi sinh năm 1948 nhưng tuổi thật sinh năm Đinh Hợi 1947, quê Nam Định, lớn lên ở Đà Nẵng, trưởng thành ở Sài Gòn. Thầy Biền có một thời đứng trên bục giảng ở thị trấn Phan Rí (Bình Thuận). Sau khi tốt nghiệp ngành triết học Đại học Văn Khoa Sài Gòn, ông học thêm sư phạm và đi dạy học. Đây có lẽ là thời kỳ tươi đẹp nhất gắn với tuổi thanh xuân của ông.
Tôi có dịp cùng ông đến thị trấn Phan Rí, chứng kiến ông gặp lại những học trò ngày nào, nay tóc của học trò ai cũng bạc trắng trừ thầy Biền, vì ông thường xuyên nhuộm tóc để luôn được trẻ trung như tính cách của ông vốn vậy. Nay thì trong ngôi nhà của ông, trước mắt chúng tôi vẫn là thầy Biền nhưng tóc ông bạc trắng vì lâu ngày không nhuộm. Để che đi mái tóc thời gian, ông thường đội nón khi tiếp khách dù đang ở trong nhà.
 |
3 tác phẩm được tái bản gần đây nhất của nhà văn Đoàn Thạch Biền |
Tôi nhờ thầy Biền ký tên lên 10 cuốn sách Tình nhỏ làm sao quên của ông để gửi tặng một nhóm học trò ngoài Hà Nội. Bức tranh sơn mài của nhà thơ Đỗ Trung Quân dùng làm bìa sách này, có chữ ký của nhà thơ Đỗ Trung Quân và nhà văn Đoàn Thạch Biền, cũng sẽ được chúng tôi gửi tặng các bạn học trò để các bạn bán đấu giá giúp các bạn nhỏ khác ở miền núi học tiếng Anh. Tình nhỏ làm sao quên cùng với Tôi thương mà em đâu có hay, Tôi hay mà em đâu có thương được một người bạn của tôi hỗ trợ kinh phí tái bản năm 2021 nhân sinh nhật thầy Biền.
Cuối năm 2019, nhóm bạn chúng tôi mở một công ty xuất bản sách. Thầy Biền ủng hộ chúng tôi khởi nghiệp bằng cách cho hết tác quyền tất cả các tác phẩm của ông. Năm đó chúng tôi tái bản được cuốn Ví dụ ta yêu nhau, đang trên đà khởi động thì dịch covid ập đến khiến mọi kế hoạch phải dừng lại. Do vậy năm 2021, khi chúng tôi có ý định in lại toàn bộ tác phẩm của Đoàn Thạch Biền mừng sinh nhật ông thì ông cản, chỉ chọn 3 cuốn vừa nêu trên. Thầy Biền sợ chúng tôi tốn kém khi làm ăn chưa được gì và nhất là thị trường sách đang trong giai đoạn rất khó khăn.
Lúc đó tôi nói, “bố cứ lo, tác phẩm của bố con bán cho người ta làm phim chiếu rạp sẽ thu bộn bạc”, tôi thường gọi thầy Biền là bố, có khi gọi chú. Sau khi thầy Biền cho chúng tôi toàn bộ tác quyền, có nhà sản xuất phim muốn gặp tôi để xin chuyển thể một số tác phẩm của ông. Nếu nhà văn Nguyễn Nhật Ánh viết về tuổi thơ thì nhà văn Đoàn Thạch Biền viết về tuổi mới lớn và tác phẩm của hai ông đều rất có duyên với điện ảnh. Nhưng như rất nhiều ngành nghề đã bị dịch covid làm tan vỡ mọi dự tính.
Nhiều tác phẩm của nhà văn Đoàn Thạch Biền được dựng thành phim, trong đó phim từ tác phẩm cùng tên Tình nhỏ làm sao quên do Lê Hoàng Hoa đạo diễn, chính Đoàn Thạch Biền chuyển thể kịch bản, từng tạo tiếng vang thu hút khách đến rạp. Tình nhỏ làm sao quên còn đem đến cho đạo diễn Lê Hoàng Hoa giải Đạo diễn xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1993 tại Hải Phòng trước khi ông đi định cư nước ngoài. Lê Hoàng Hoa là đạo diễn seri phim Ván bài lật ngửa với nghệ danh Khôi Nguyên.
Nhà biên kịch Phạm Thùy Nhân từng kể: “Tôi quen Đoàn Thạch Biền trong một dịp tình cờ. Hồi đó là năm 1973 - 1974, tôi đang học năm cuối Ban Việt văn Viện Đại học Đà Lạt và sinh hoạt trong ban kịch sinh viên Thụ Nhân của đại học này do đạo diễn Lê Cung Bắc sáng lập trước đó bốn năm. Một hôm, thầy dạy môn kịch nghệ của tôi là giáo sư Vũ Khắc Khoan từ Sài Gòn lên bắt đầu các giờ dạy của ông, trong một lần nhàn tản đi dọc theo những con đường rợp bóng thông, đã hỏi tôi có biết Phạm Đức Thịnh (tên thật của Đoàn Thạch Biền) không? Tôi trả lời không. Ông cho biết đó là một tác giả viết kịch trẻ tuổi vừa tạo được một “cú sốc” trong giải thưởng văn học nghệ thuật vừa rồi. Hàng chục tác giả “cây đa cây đề” về kịch nghệ lúc đó đã gửi tác phẩm dự thi. Nhưng kết quả cao nhất lại về tay một anh chàng “vô danh tiểu tốt” mới hai mươi lăm tuổi”.
Giải thưởng kịch nghệ mà chàng trai “vô danh tiểu tốt” hai mươi lăm tuổi Phạm Đức Thịnh đoạt giải năm đó là Giải thưởng văn học nghệ thuật Quốc gia của chính quyền Sài Gòn, với các giám khảo uy tín về học thuật và làm nghề như nhà văn Sơn Nam chấm giải. Kịch bản văn học có tên Một buổi tập kịch của Nguyễn Thanh Trịnh (bút danh khi đó của Đoàn Thạch Biền) đã đoạt giải thưởng này năm 1973.
 |
Nhà văn Đoàn Thạch Biền và thi sĩ Phạm Hồng Danh |
Chúng tôi gọi ông là thầy Biền không đơn thuần vì văn tài của ông trong các tập truyện hay tập kịch, hơn thế là tấm lòng của ông dành cho những người mới cầm bút. Giáo sư Phạm Hồng Danh quen thầy Biền khi gửi truyện dự thi trên tập san Áo trắng – chuyên đăng sáng tác về tuổi mới lớn do thầy Biền sáng lập và thực hiện. Giáo sư Phạm Hồng Danh năm đó là cây bút mới toanh, được giải Nhất cuộc thi truyện ngắn Áo trắng. Thi sĩ Phạm Hồng Danh cho rằng ông Biền rất công tâm khi chấm giải.
Sự thật là thầy Biền rất trong sáng, vô tư và hào sảng không chỉ trong lĩnh vực văn chương mà còn trong cuộc sống hàng ngày. Ông luôn theo dõi rất kỹ để phát hiện ra tác giả mới. Rất nhiều tác giả được in cuốn sách đầu tay là nhờ thầy Biền bỏ tiền túi ra in hoặc giới thiệu cho đầu nậu in. Với nghề báo, những cái tin, những bài báo đầu đời của nhiều nhà báo hiện nay cũng được xuất hiện trên báo từ sự mách chỉ và biên tập của thầy Biền. Ông rộng rãi và sảng khoái chỉ cho những bạn trẻ muốn viết báo biết sự kiện để đến dự làm tin, ông giới thiệu nhân vật cho họ phỏng vấn viết bài, ông biên tập rồi đăng và còn bù thêm nhuận bút ngoài tiêu chuẩn của tòa soạn để khích lệ.
Khi dọn khỏi nhà cũ ở Cư xá Tự Do chuyển sang nhà mới ở khu Bàu Cát, thầy Biền đã đem cho tất cả những gì ông lưu giữ. Những bức tranh của Bùi Xuân Phái, Nguyễn Trọng Khôi…, ông đem cho để bán đấu giá giúp các học trò có hoàn cảnh khó khăn. Những tờ nhạc bướm được dân sưu tập săn tìm, ông soạn vào bao tải gọi đồng nghiệp chuyên nghiên cứu nhạc xưa đến cho. Cả chục ngàn cuốn sách, ông soạn theo chủ đề và gọi từng người phù hợp đến mang đi… Những món đồ này của ông Biền đôi khi có tiền cũng không mua được.
Những cuốn sách thầy Biền đã đọc, những bức tranh ông đã ngắm rồi… đem cho hết. Kiến thức, nghệ thuật với ông không phải là tài sản riêng để khư khư giữ mãi. Thầy Biền, ông đã cho hết rồi!
