Những năm gần đây, trang phục truyền thống Việt dần được ưa chuộng và trở lại đời sống đương đại qua “cầu nối” là người trẻ. Ở nhiều lễ hội, sư kiện, dễ dàng bắt gặp những tà áo dài truyền thống mang vẻ đẹp vừa gần gũi, vừa hiện đại. Phóng viên Ngày Nay đã có cuộc trò chuyện cùng họa sĩ Nguyễn Đức Bình về sự “trở lại” ngoạn mục này.
 |
 |
Họa sĩ Nguyễn Đức Bình đã dành rất nhiều tâm huyết cho công việc nghiên cứu, tìm hiểu và thực hành trang phục truyền thống Việt Nam ̣ (Ảnh: NVCC). |
Phóng viên: Giới trẻ hôm nay khá ưa chuộng trang phục truyền thống như áo dài, áo ngũ thân, họ dùng trang phục truyền thống nhiều hơn trong đời sống hiện đại, ông thấy sao về hiện tượng này?
Họa sĩ Nguyễn Đức Bình: Tôi thực sự ấn tượng với sự xuất hiện của trang phục truyền thống trong đời sống thường ngày. Trước đây, chúng ta chỉ thường thấy áo dài trong các lễ hội truyền thống, các nghi lễ quan trọng hoặc trên sân khấu, bảo tàng… Nhưng giờ đây trên phố, trong các sự kiện cộng đồng hoặc trên mạng xã hội, áo dài được người trẻ mặc rất tự nhiên. Điều này phản ánh một sự tái kết nối mạnh mẽ với văn hóa truyền thống mà thế hệ trước đây đôi khi không có cơ hội trải nghiệm sâu.
Giới trẻ ngày nay không chỉ mặc vì “trào lưu”, mà còn vì họ tò mò tìm hiểu về nguồn gốc, cách may, và ý nghĩa của trang phục. Nó không chỉ là trang phục đẹp để chụp ảnh, mà trở thành một phần thể hiện cá tính, bản sắc cá nhân. Khi thấy nhiều bạn trẻ tự tin khoác áo dài trong những bối cảnh sinh hoạt thường nhật, đó là một tín hiệu rất đáng mừng cho việc giữ gìn văn hóa. Những hoạt động này cho thấy trang phục truyền thống đang trở lại theo một cách gần gũi, hài hòa với đời sống đô thị hiện đại, chứ không còn là thứ chỉ dành cho những dịp đặc biệt.
Ông có thể nói rõ hơn để người trẻ hiểu hơn về trang phục truyền thống được không ạ?
- Trang phục truyền thống không chỉ là một bộ đồ để mặc, mà là một hình thức biểu đạt văn hóa, chứa đựng những giá trị lịch sử, thẩm mỹ và phong tục của người Việt. Thật ra, khi bắt đầu nghiên cứu sâu về áo dài, chúng tôi nhận ra rằng những chi tiết tưởng như đơn giản như cấu trúc 5 thân áo, cổ đứng, vị trí cúc áo, tỷ lệ vạt trước sau… đều ẩn chứa những giá trị thẩm mỹ được hình thành qua nhiều thế hệ. Chính điều đó khiến trang phục truyền thống mang nét riêng, tinh tế và phù hợp với sinh hoạt, phong tục của người Việt.
Khi trang phục bị hiểu sai, rất dễ rơi vào việc chỉ mặc theo hình thức mà không cảm nhận được chiều sâu văn hóa và công năng sử dụng. Ví dụ, mặc áo dài kiểu sân khấu lòe loẹt hay phối phụ kiện không phù hợp, những điều này không phản ánh bản chất tinh tế của truyền thống. Nếu chỉ mặc mà không hiểu được tại sao lại như vậy, thì sự trở lại ấy rất dễ chỉ là “mặc cho có” hoặc “mặc theo trào lưu”, chứ không phải là sự kế thừa có ý thức.
 |
Họa sĩ Nguyễn Đức Bình - người nhiều năm nghiên cứu, thực hành và lên tiếng về việc gìn giữ bản sắc trong trang phục truyền thống Việt Nam (Ảnh: NVCC). |
Hiện nay, không ít người trẻ vẫn còn hiểu lầm khi khoác trang phục truyền thống lên người, quan điểm của ông như thế nào thưa họa sĩ?
- Đúng thế, có một số nhầm lẫn khá phổ biến. Thứ nhất là việc lấy những trang phục trên sân khấu, trên phim, thậm chí những bộ đồ được cách tân quá mức gọi là “truyền thống”. Những bộ trang phục đó dù đẹp và phù hợp với nghệ thuật sân khấu nhưng không phản ánh đúng bản chất của trang phục ngày xưa. Khi người ta bắt đầu mặc những bộ đó với niềm tin rằng đây là trang phục truyền thống, thì cái hiểu sai lan rộng rất nhanh.
Thứ hai là cách phối trang phục và phụ kiện. Mặc trang phục truyền thống là mặc cho hài hòa, tinh tế và hợp bối cảnh, môi trường xung quanh. Nhưng nếu phối quá lòe loẹt, màu sắc không phù hợp với bối cảnh, hoặc phụ kiện không đúng, thì trang phục dễ mất đi thần thái vốn có.
Thứ ba là chưa hiểu rõ về cách may: tỷ lệ áo, độ dài, kiểu may, chất liệu… Tất cả những chi tiết đó đều có lý do lịch sử và mỹ thuật. Khi thiếu đi kiến thức đó, người mặc dễ rơi vào cảm giác “mặc mà không thấy đẹp”. Điều này không có lỗi của người mặc, mà là do thiếu thông tin hướng dẫn sâu hơn.
 |
Áo dài truyền thống Việt Nam lướt qua nhiều tuyến phố Hà Nội. Ảnh NVCC |
Như ông đã nói, trang phục truyền thống mang trong mình bề dày giá trị thẩm mỹ, lịch sử. Vậy các nghệ nhân, người may và nhà thực hành văn hóa đóng vai trò như thế nào trong việc giúp công chúng hiểu và mặc đúng?
- Vai trò của những người làm nghề là rất quan trọng, bởi họ không chỉ giữ vai trò tạo ra bộ trang phục mà còn cần giữ vai trò định hướng, tư vấn cho khách hàng mặc đúng, mặc đẹp. Nghệ nhân là những người nắm rõ các kỹ thuật may truyền thống, biết cách xử lý chất liệu, tỷ lệ để tạo nên một bộ trang phục vừa đẹp vừa đúng tinh thần truyền thống.
Những kiến thức này nếu được chuyển tải đến công chúng một cách dễ hiểu sẽ giúp người mặc cảm thấy tự tin và thích thú hơn với trang phục mình đang mặc. Đặc biệt, không chỉ may đo mà cả người tổ chức các hoạt động, người cho thuê trang phục, tư vấn hình ảnh… đều có góp phần định hướng thẩm mỹ cho cộng đồng.
Khi người mặc được hướng dẫn lựa chọn kiểu dáng và phối hợp phù hợp với bối cảnh, họ sẽ hiểu rõ trang phục hơn thay vì chỉ “mặc cho có”. Cho nên đòi hỏi người thợ, người làm nghề phải có tri thức, trình độ thẩm mỹ và đặc biệt phải có tâm, có ý thức bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống.
Theo họa sĩ, giới trẻ cần làm gì để góp phần giữ gìn, lan tỏa giá trị trang phục truyền thống?
- Giới trẻ đang đóng vai trò rất tích cực và là lực lượng chủ lực trong sự lan tỏa trang phục truyền thống. Nhiều bạn trẻ không chỉ mặc, mà còn tìm hiểu nguồn gốc, đặt may riêng, tham gia các hoạt động văn hóa để thể hiện trang phục đúng cách. Điều đáng mừng là sự quan tâm ấy không bị giới hạn ở một vài thành phố lớn, mà lan rộng ra nhiều trung tâm văn hóa, cộng đồng khác.
Tuy nhiên, song song với việc mặc, giới trẻ cần tiếp cận thêm kiến thức về lịch sử, cách may, và bối cảnh sử dụng trang phục truyền thống. Khi hiểu sâu hơn, các bạn sẽ giữ được tinh thần văn hóa mà không chỉ dừng ở việc hình thức bên ngoài. Những hoạt động như workshop, giới thiệu kỹ thuật may truyền thống hoặc chia sẻ kiến thức từ các nghệ nhân sẽ giúp cộng đồng trẻ có thêm công cụ để giữ gìn văn hóa một cách bền vững.
Trang phục truyền thống đang được lan tỏa mạnh mẽ trên các nền tảng xã hội và trong các sự kiện cộng đồng, điều này có đáng lo ngại không, thưa họa sĩ?
- Tôi không cho rằng điều đó là xấu, mà ngược lại, đó là một cơ hội. Việc trang phục truyền thống xuất hiện rộng rãi trên mạng xã hội giúp nhiều người tiếp cận và bộc lộ sự quan tâm đến văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, đây cũng là lúc chúng ta cần đảm bảo thông tin được lan tỏa đúng đắn và có hướng dẫn. Khi thông tin chỉ mới dừng ở “đẹp” và “phong trào”, người ta dễ mặc mà không hiểu. Nhưng khi kiến thức về trang phục được chia sẻ kèm theo như cách phối màu, ý nghĩa cấu trúc, nguồn gốc từng chi tiết… thì chiếc áo không chỉ đẹp mà còn có câu chuyện.
Khi cộng đồng mặc truyền thống với sự hiểu biết, họ sẽ truyền cảm hứng cho nhau theo cách tích cực hơn. Đây là điều tôi rất kỳ vọng, và cũng là điều mà những hoạt động nghiên cứu, quảng bá văn hóa truyền thống đang hướng tới.
Nhìn về hành trình dài hơi, ông kỳ vọng gì cho trang phục truyền thống Việt Nam trong đời sống văn hóa tương lai?
- Tôi tin rằng trang phục truyền thống không chỉ giữ được sức sống ở những dịp lễ hội hay sự kiện văn hóa, mà có thể trở thành một phần tự nhiên hơn của đời sống hiện đại. Nhưng để đạt được điều đó, chúng ta cần nhiều hơn việc mặc, đó là hiểu. Hiểu về lịch sử, hiểu về thẩm mỹ, hiểu về cách ứng xử, con người và thời gian.
Khi trang phục truyền thống được hiểu đúng, nó sẽ không chỉ là một trang phục đẹp, mà còn là biểu tượng văn hóa gần gũi, dễ tiếp cận với mọi người. Và từ đó, trang phục truyền thống sẽ được mặc một cách tự tin, tự nhiên, không chỉ là trào lưu nhất thời mà là một phần của di sản sống. Đây là điều tôi rất mong muốn và cũng là nền tảng để chúng ta tiếp tục giữ gìn trang phục truyền thống cho thế hệ mai sau.
