Tác giả Hồ Duy Hùng sinh năm 1947 tại Quảng Nam, được đào tạo chuyên ngành phi công tại Hoa Kỳ. Trong kháng chiến chống Mỹ, ông là chiến sĩ điệp báo Ban quân báo Quân khu Sài Gòn-Gia Định thuộc phòng quân báo Miền, Tổng cục tình báo Bộ Quốc phòng. Ông được tổ chức cài cắm vào lực lượng không quân của chế độ cũ.
Đánh cắp máy bay trong lòng địch
Tác giả Hồ Duy Hùng nói về lý do ông viết hồi ký Gãy cánh điệp viên: “Tôi viết lại một số chuyện mình biết hoặc mình làm để nhớ về thời giặc giã, tưởng nhớ những người đã hy sinh, cảm ơn các đồng đội và những người bà con thân yêu cũng như nhân dân đã hết lòng giúp đỡ, cưu mang mình trong những ngày gian khổ…”.
Ông Hồ Duy Hùng hoạt động điệp báo dưới vỏ bọc là phi công trực thăng của quân đội Việt Nam cộng hòa, có nhiệm vụ cung cấp về Ban quân báo Quân khu tin tức và “mẫu vật” hữu ích mà mình thu thập được. Ông từng bị địch bắt giam một thời gian và sa thải ra khỏi quân đội vì “khai man lý lịch”. Tuy nhiên, địch vẫn không biết hoạt động của ông là một điệp viên. Sau khi ra tù ông Hùng tiếp tục công tác quân báo.
Năm 1973, ông Hùng xin lệnh cấp trên tôi từ căn cứ vào vùng địch để đánh cắp một chiếc trực thăng UH-1 đem về vùng giải phóng. Trước đó, mục đích đánh cắp máy bay này là nhằm chở chất nổ đánh vào dinh tổng thống nhưng chưa thực hiện được. Lần này ông Hùng xin lệnh tiếp tục thực hiện, có máy bay rồi thì sẽ tính tiếp cho việc sử dụng.
 |
Hồi ký Gãy cánh điệp viên do NXB Thông tấn cấp phép ấn hành |
Cấp trên của ông Hùng khi đó nhận định: “Trong lịch sử tình báo mình chưa nghe chuyện này, cài cắm người hoặc dụ dỗ mua chuộc phi công địch bay về ta thì có, chứ từ bên ta qua bên địch hay ngược lại để lấy cắp được máy bay thì chưa thấy”.
Trong Gãy cánh điệp viên, ông Hùng kể rất chi tiết việc đánh cắp máy bay trực thăng tại Đà Lạt và bay về vùng giải phóng thuộc tỉnh Bình Dương. Đây là những tư liệu sinh động rất quý đầy chất cine, nhất là đối với những nhà làm phim điện ảnh về thời kỳ chiến tranh.
Sau khi lấy được nguyên chiếc máy trực thăng UH-1 đó, ông Hùng cùng anh em tháo ra, chở về miền Bắc ráp lại để làm máy bay huấn luyện chuyển loại cho một số phi công của ta. Xong việc này, ông Hùng nhận nhiệm vụ lái xe chở vàng trở về miền Nam tiếp tục chiến đấu.
Sau năm 1975 ông Hùng về công tác tại Trung đoàn 917 Không quân, tham gia huấn luyện cho nhiều phi công lái trực thăng UH-1, loại trực thăng chiến lợi phẩm của Mỹ. Ông cũng từng tham gia đánh Fulro ở Tây Nguyên, cắm mốc chủ quyền các đảo ở quần đảo Trường Sa, đánh Khmer đỏ ở Tây Nam và các nhiệm vụ khác. Năm 1979, ông tham gia cuộc chiến chống Trung Quốc ở biên giới ở Lạng Sơn khi về cùng một đơn vị bộ binh.
Xứng đáng được truyền tụng
Nhà nghiên cứu văn học Lê Thiếu Nhơn nhận xét khi đọc hồi ký này của tác giả Hồ Duy Hùng: “Gãy cánh điệp viên là một cuốn tự truyện của một nhân vật có hành trình sống xứng đáng để kể lại, xứng đáng được truyền tụng. Chỉ riêng câu chuyện điệp viên Hồ Duy Hùng đánh cắp máy bay UH-1 của Không quân Việt Nam cộng hòa đang đậu bên bờ hồ Xuân Hương, Đà Lạt để bay về hạ cánh an toàn ở Bến Cát, Bình Dương vào ngày 7/11/1973 đã là một huyền thoại. Báo chí Sài Gòn và các cơ quan thông tấn lúc ấy gọi là “vụ án tản thất quân dụng”, và có thể xem như chất liệu vàng ròng đầy đủ yếu tố ly kỳ và gay cấn để làm được một tác phẩm điện ảnh hấp dẫn.
Được kể bằng giọng điệu chân thành và khiêm nhường, Gãy cánh điệp viên góp phần cho công chúng hôm nay hiểu thêm về miền Nam Việt Nam giai đoạn kháng chiến chống Mỹ. Phẩm chất nhân văn của Gãy cánh điệp viên thể hiện ở hai góc độ, thứ nhất là sự xót thương những số phận thường dân chịu đựng tội ác chiến tranh, thứ hai là nghĩa đồng bào máu đỏ da vàng giữa cuộc giằng co bom đạn vô tình.
 |
Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM Trịnh Bích Ngân (bìa trái) và Trưởng ban Sáng tác, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM Trầm Hương (bìa phải) tặng hoa và chúc mừng tác giả Hồ Duy Hùng |
Ký ức tuổi ấu thơ của tác giả ở quê nhà Quảng Nam vẫn ám ảnh hình ảnh ông Cừ làm nghề mổ heo có tài phóng dao. Ông Cừ học phóng dao để “giết bọn Pháp trả thù cho vợ con mà chưa được thì Pháp đã đi hết”. Khi chứng kiến lính Mỹ hãm hiếp bé gái 13 tuổi cùng làng, ông Cừ đã phóng dao trừng trị con quỷ dữ, rồi chấp nhận bị mất mạng.
Ký ức tuổi thanh xuân của tác giả sau khi được đưa sang Mỹ đào tạo phi công theo tiêu chí “ở trên sự hoàn hảo” và “ở trên cái tốt nhất” để biên chế vào Không quân Việt Nam cộng hòa, là những cảnh tượng ê chề. Ông không dám bày tỏ sự cảm thông với cô trinh sát người Chăm Chế Ngọc Bích bị trói giữa sân nắng Phan Rang, Ninh Thuận. Và ông cũng không giấu được sự não nề lúc nhìn thấy người mẹ ôm cái xác đã thối rữa của con trai mình là lính Việt Nam cộng hòa chết trận ở sân bay dã chiến Củng Sơn, Phú Yên.
Bên cạnh giá trị của những chi tiết, Gãy cánh điệp viên còn thuyết phục người đọc ở cách viết rất thật. Ngoài mối tình giữa tác giả với Đàm Bích Thủy ở Phước Long đầu năm 1975, có thể tách ra thành một truyện ngắn độc lập, Gãy cánh điệp viên không cường điệu, không tô vẽ, không thần thánh hóa bất kỳ cá nhân nào”.
