Chật vật tìm chỗ đứng
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong năm học 2024 - 2025, hơn 7.200 doanh nghiệp đã ký kết hợp tác, tiếp nhận trên 310.000 lượt thực tập sinh. Con số cho thấy cơ hội thực tập là rất lớn, nhưng những khác biệt về nhịp độ, yêu cầu công việc và chuẩn mực nghề nghiệp đã khiến không ít người trẻ phải đối diện với “cú sốc”, nhanh chóng rơi vào trạng thái vỡ mộng và loay hoay tìm vị trí của mình giữa guồng quay lao động khắc nghiệt.
Trước khi bước vào kỳ thực tập, Trần Thanh Bình, sinh viên năm 4 - Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cũng như K., sinh viên trường năm 3 - Đại học Thương Mại, đều mang theo sự mong chờ của nhiều sinh viên là được làm đúng chuyên ngành đào tạo, được va chạm thực tế để bù đắp những khoảng trống giữa lý thuyết giảng đường và môi trường làm việc chuyên nghiệp.
Quá trình thực tập của Thanh Bình diễn ra tương đối suôn sẻ khi bạn may mắn gặp được một môi trường phù hợp. Bình cho biết mình được các anh, chị đồng nghiệp tận tình hỗ trợ, hướng dẫn công việc trong một không khí làm việc “healthy”, năng động và trẻ trung tại một doanh nghiệp truyền thông - công nghệ. Không chỉ dừng lại ở việc giao việc, doanh nghiệp còn tạo điều kiện để thực tập sinh tham gia các khóa học nâng cao chuyên môn và kỹ năng mềm, cùng những chế độ đãi ngộ tích cực cho người lao động.
“Đó là một trong những kỷ niệm đáng nhớ nhất của mình trong quá trình đi làm”, Bình nói. Đây như một minh chứng cho việc khi kỳ vọng của sinh viên và trách nhiệm của doanh nghiệp giao nhau đúng thời điểm, và mùa thực tập này có thể trở thành bước đệm ý nghĩa cho tương lai của sinh viên.
 |
Trước kỳ thực tập, Thanh Bình cũng như nhiều sinh viên khác mang theo kỳ vọng được làm đúng chuyên ngành và tích lũy trải nghiệm thực tế cho hành trình nghề nghiệp. |
Trái ngược với Bình, thì trải nghiệm của bạn K. lại mang nhiều chữ “không”: không có mentor, không có lộ trình công việc rõ ràng, không được nhớ đến, K. rơi vào tình trạng bị bỏ quên ngay từ những tuần đầu. “Mình đã vỡ mộng ngay tuần đầu tiên đi làm. Mình rảnh đến mức lướt hết mạng xã hội nhưng vẫn chưa đến giờ về. Việc phải giả vờ đang làm việc còn khiến mình kiệt sức hơn rất nhiều”, K. chia sẻ.
Không chỉ thiếu định hướng, K. còn thường xuyên phải làm những công việc không đúng chuyên môn. Mỗi tuần, bạn phải dành một buổi để chuẩn bị trò chơi cho hoạt động “Happy Time” của công ty, khiến công việc chính bị dồn lại, buộc phải tăng ca hoặc mang việc về nhà làm.
Việc bị giao các nhiệm vụ ngoài chuyên môn, thiếu tính đào tạo đã tác động tiêu cực đến tâm lý thực tập sinh. Sau kỳ thực tập, K. phải dành thời gian “chữa lành”, suy nghĩ lại định hướng nghề nghiệp và thậm chí cảm thấy sợ hãi khi nhắc đến môi trường agency.
Trên góc độ pháp lý, pháp luật hiện hành, cụ thể là Bộ luật Lao động 2019, chưa có định nghĩa rõ ràng về khái niệm sinh viên thực tập. Vì vậy hoạt động này hiện nằm trong một “vùng xám” pháp lý, khiến nhiều doanh nghiệp có thể lợi dụng để tiết kiệm chi phí. Chỉ tại Khoản 1 Điều 5 Bộ luật Lao động 2019 quy định người lao động có quyền được làm việc, học nghề và nâng cao trình độ chuyên môn. Tuy thực tập sinh chưa phải người lao động theo nghĩa đầy đủ, nhưng việc sử dụng họ cho các công việc không mang tính đào tạo, không có thỏa thuận rõ ràng là đi ngược lại tinh thần của pháp luật.
Doanh nghiệp trong bài toán đào tạo thế hệ mới
Dưới góc nhìn của doanh nghiệp và những người làm quản lý nhân sự, câu chuyện đào tạo thực tập sinh không đơn thuần là vấn đề thiếu thời gian hay thiếu người hướng dẫn mà phản ánh một khoảng trống tư duy về phát triển nguồn nhân lực dài hạn. Thực tế cho thấy, nhiều cơ quan, doanh nghiệp tiếp nhận thực tập sinh trong tâm thế bị động. Việc nhận thực tập sinh đôi khi xuất phát từ yêu cầu hợp tác với trường học, từ hình ảnh tuyển dụng hoặc đơn giản là có thêm người phụ việc. Từ lẽ đó mà thực tập sinh trở thành một phần ngoại biên của doanh nghiệp, có thì tốt, không có cũng không ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất chung. Chính cách tiếp cận này khiến doanh nghiệp không xây dựng chương trình đào tạo bài bản, không xác định rõ mục tiêu, vai trò công việc hay cơ chế đánh giá. Doanh nghiệp kỳ vọng người trẻ nhanh chóng bắt nhịp công việc, làm được việc ngay, thậm chí tự biết đường mà làm nhưng lại bỏ qua giai đoạn quan trọng nhất là xây nền năng lực. Trong khi đó, đào tạo thực tập sinh vốn dĩ phải bắt đầu từ việc cho phép họ sai, sai trong một khuôn khổ được kiểm soát, có người hướng dẫn và có cơ hội sửa sai. Từ góc nhìn của người trực tiếp làm công tác nhân sự, bà Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh, Trưởng phòng Hành chính Nhân sự, Công ty TNHH Một thành viên Cáp Quang (Focal), cho rằng với thực tập sinh sắp hoặc mới ra trường, doanh nghiệp không nên đặt nặng kỳ vọng phải nhanh làm được việc. Theo bà Quỳnh, điều quan trọng nhất là sự trao đổi thẳng thắn ngay từ đầu giữa hai phía: doanh nghiệp cần gì và người mới cần gì. “Doanh nghiệp cần những làn gió mới, sức trẻ và tư duy khác biệt, còn thực tập sinh cần được định hướng rõ ràng. Vì vậy, chúng tôi luôn cởi mở chia sẻ toàn bộ đặc điểm các vị trí công việc, từ giờ giấc, văn hóa, tác phong làm việc, đến cách phối hợp giữa các bộ phận và phong cách quản lý của từng cấp”, bà Quỳnh nói. Đó là những yếu tố tưởng chừng rất nhỏ này lại là nền tảng giúp thực tập sinh không bị sốc, không lạc hướng khi bước vào môi trường làm việc thực tế.Đáng lo ngại hơn, theo nhận định của một số chuyên gia về quản lý nhân sự, nhiều môi trường làm việc hiện nay đang tồn tại sự lệch pha không chỉ ở kỳ vọng chuyên môn, mà còn ở trách nhiệm quản lý và cách ứng xử trong quá trình đào tạo. Nhận định về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh cho rằng: “Nếu doanh nghiệp liên tục phàn nàn rằng sinh viên ra trường yếu kỹ năng, nhưng chính doanh nghiệp lại không tham gia vào quá trình rèn luyện những kỹ năng đó, thì vấn đề không chỉ nằm ở người trẻ”.
 |
Bà Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh, Trưởng phòng Hành chính Nhân sự, Công ty TNHH Một thành viên Cáp Quang (Focal). |
Về lâu dài, cách tiếp cận mang tính ngắn hạn này gây thiệt hại cho chính doanh nghiệp. Ngược lại, những môi trường đầu tư nghiêm túc cho thực tập sinh, dù tốn thời gian và nguồn lực ban đầu nhưng lại thường xây dựng được đội ngũ kế cận ổn định, phù hợp văn hóa tổ chức và giảm chi phí tuyển dụng về sau. Mâu thuẫn cốt lõi vẫn nằm ở tư duy, khi doanh nghiệp chưa sẵn sàng nhìn thực tập sinh như một phần của chiến lược nhân sự dài hạn, thì những “lằn ranh” giữa học và làm, giữa được kỳ vọng và bị bỏ mặc, sẽ tiếp tục tồn tại không chỉ với người trẻ, mà với chính tương lai nguồn nhân lực của doanh nghiệp.
Hướng đi nào để đôi bên cùng trưởng thành
Theo TS Nguyễn Thị Vân, nguyên Phó Hiệu trưởng, trường Đại học Hà Nội, việc đi thực tập hiện nay đòi hỏi nhiều nỗ lực từ sinh viên, nhiều đơn vị “ngại” tiếp nhận sinh viên do hiện nay một số chương trình đào tạo vẫn xa rời thực tế. Cô cho biết: “Các đơn vị mong sinh viên có thể mang đến những điều mới mẻ, hỗ trợ được công việc hiện tại, có hiểu biết nhất định về chuyên môn, thậm chí là có thể áp dụng những kiến thức hoặc kỹ thuật mới. Trong khi đó, sinh viên chưa đáp ứng được những kỳ vọng ấy, nên dẫn đến nhiều khó khăn, vướng mắc”. Mâu thuẫn giữa kỳ vọng của doanh nghiệp và năng lực thực tế của thực tập sinh ngày càng rõ rệt, bởi doanh nghiệp hiện nay đang hoạt động trong một nền kinh tế mở, thị trường biến động rất lớn. Nếu doanh nghiệp không đổi mới thì sẽ tụt hậu rất nhanh và không thể tồn tại. Ngược lại, chúng ta cũng phải thừa nhận rằng môi trường giáo dục nói chung, đặc biệt là giáo dục ở Việt Nam, vẫn có độ trễ nhất định. Giáo dục cần sự chuẩn mực, các thay đổi từ thực tiễn phải qua nghiên cứu, chuẩn hóa, rồi mới đưa vào chương trình đào tạo, bài giảng, quy trình, lý thuyết. Chính vì vậy, kiến thức mà sinh viên được học thường chậm hơn so với thực tế cuộc sống.
Câu chuyện thực tập không dừng lại ở việc ai đúng, ai sai, mà mở ra một hướng tiếp cận mang tính gợi mở giải pháp phải bắt đầu từ cả hai phía. Thực tập sinh không thể bước vào môi trường làm việc chỉ với tâm thế “cho xong”, mà cần chủ động tìm hiểu về doanh nghiệp, mạnh dạn đặt câu hỏi, tự bồi dưỡng những kỹ năng nền tảng từ giao tiếp, quản lý thời gian đến kỷ luật công việc. Ngược lại, doanh nghiệp không thể coi thực tập sinh là nguồn nhân lực tạm thời, mà cần thiết lập quy trình hướng dẫn tối thiểu, có người kèm cặp rõ ràng, mô tả công việc cụ thể, phản hồi mang tính xây dựng để người trẻ biết mình đang ở đâu và cần cải thiện điều gì.
Xây dựng môi trường thực tập, suy cho cùng, chính là xây nền cho lực lượng lao động tương lai. Chỉ khi thực tập sinh và doanh nghiệp thực sự hiểu nhau, tôn trọng vai trò của nhau, họ mới có thể cùng trưởng thành thay vì rời đi trong thất vọng. Vậy câu hỏi đặt ra là: chúng ta đang coi thực tập là một phép thử tạm thời, hay là bước khởi đầu nghiêm túc cho hành trình nghề nghiệp của cả một thế hệ?
