Khung pháp lý “kín kẽ”
Thống kê của phóng viên Ngày Nay, hiện các trường công lập trên địa bàn TP.HCM thực hiện việc liên kết tổ chức hoạt động giáo dục tại các cơ sở giáo dục tiểu học áp dụng khoảng 15 loại văn bản liên quan, từ Quyết định số 5695/QĐ-UBND ngày 20/11/2014 của UBND TP.HCM đến Nghị quyết 18/2025/NQ-HĐND TP.HCM ngày 24/7/2025. Không thể phủ nhận để ban hành được các quyết sách cho giáo dục thì thành phố đã có sự chuẩn bị rất công phu và bài bản. Hơn 10 năm, một bộ khung pháp lý “kín kẽ” được xếp ra để mời doanh nghiệp bước thẳng vào trường công.
Trong số đó phải kể đến Quyết định 2080/QĐ-TTg (ban hành năm 2017) mở toang cánh cửa “dạy Toán, Khoa học bằng ngoại ngữ”; Quyết định 5695/QĐ-UBND TP.HCM (ban hành năm 2014) cho phép British Council, Cambridge làm đối tác cung cấp giáo viên bản ngữ, giáo trình và chứng chỉ; Quyết định 762/QĐ-UBND TP.HCM (ban hành năm 2021) mời đích danh Microsoft, ICDL Foundation, Certiport vào trường công để cấp IC3, MOS, ICDL cho học sinh phổ thông.
Hơn nữa, Thông tư 32/2018 bắt buộc học Tin học từ lớp 3, Ngoại ngữ 1 từ lớp 3, Ngoại ngữ 2 từ lớp 6, đồng thời yêu cầu “tổ chức giáo dục STEM” tham gia. Công văn 909/BGDĐT-GDTH (ban hành năm 2023) và Công văn 1910/SGDĐT-GDTH (ban hành năm 2023) đã làm tiền đề để các trường thực hiện ngay việc giảng dạy 3 hình thức STEM “bài học tích hợp, trải nghiệm, nghiên cứu khoa học kỹ thuật” mà không cần chờ ngân sách.
Để có kinh phí thực hiện những việc trên, HĐND thành phố ban hành hai Nghị quyết 04/2023 và Nghị quyết 18/2025 cho phép trường công thu tiền phụ huynh dưới tên gọi “dịch vụ phục vụ, hỗ trợ hoạt động giáo dục”. Phụ lục kèm theo chi tiết đến từng đồng, cụ thể: học 2 buổi/ngày, Tin học chuẩn quốc tế, Ngoại ngữ tăng cường, STEM, trải nghiệm sáng tạo… tất cả đều quy định giá trần.
Nghị định 24/2021 và 186/2025 tiếp tục cởi trói cho các trường dùng tài sản công để liên doanh, liên kết, cho thuê, lấy tiền đó đầu tư lại phòng lab, phần mềm. Nghị định 152/2020 quy định luôn giấy phép lao động cho giáo viên bản ngữ, chuyên gia nước ngoài vào dạy. Mọi thứ được khép kín như một hệ sinh thái.
 |
Ngoại ngữ Gems đang liên kết giảng dạy với nhiều trường công lập trên địa bàn TP.HCM. |
Từ đây, các doanh nghiệp, trung tâm hoạt động trong lĩnh vực liên kết giáo dục, đào tạo có “thị trường” hàng triệu học sinh, nhà trường có nguồn lực mà ngân sách chưa thể lo nổi, học sinh có chứng chỉ quốc tế, phụ huynh có nơi để con em học hành. Tất cả đều đạt được kỳ vọng như mong muốn.
Thế nhưng, trong kỳ vọng đó vẫn có những vấn đề đáng lo. Nhiều người đã đặt câu hỏi: “dịch vụ tự nguyện” thực chất có đúng như tên gọi không? Cũng bởi, chương trình giáo dục phổ thông 2018 quy định Tin học, Ngoại ngữ 1, STEM là bắt buộc và là những môn học không được bỏ. Ngân sách nhà nước không cấp “phụ cấp” cho các môn này. Học sinh phải học đủ chương trình nên phụ huynh phải đóng tiền “học 2 buổi/ngày” hoặc lựa chọn “gói nâng cao”.
Ai chịu trách nhiệm pháp lý và chất lượng?
Nhìn vào thực trạng triển khai liên kết giáo dục đang diễn ra hiện nay ở TP.HCM thì nhiều phụ huynh phàn nàn, lo lắng cũng là điều dễ hiểu. Các trường công lập ký kết hợp tác cùng lúc với nhiều doanh nghiệp, trung tâm bên ngoài trường để tổ chức giảng dạy cho học sinh. Trong khi đó, phụ huynh khó lòng tiếp cận được với hồ sơ pháp lý, năng lực chuyên môn, chất lượng bài giảng... mà chủ yếu tham gia vì không có lựa chọn khác và đặt niềm tin hoàn toàn vào nhà trường.
Chẳng hạn như Trường Tiểu học Kim Đồng, P.Tân Hưng (Q.7 cũ), TP.HCM công khai kết quả lựa chọn các đối tác và nêu: Công ty TNHH Tư vấn và Đào tạo Giáo dục Sài Gòn (Công ty Giáo dục Sài Gòn), mã số thuế, địa chỉ ở P.An Hội Đông, TP.HCM, tổ chức dạy STEM, chi phí 90.000 đồng/học sinh/tháng. Những thông tin mà phụ huynh thắc mắc như giấy phép hoạt động giáo dục, danh sách giáo viên như thế nào,... chưa thấy thể hiện.
 |
Thông tin giới thiệu trên trang điện tử của Công ty Giáo dục Sài Gòn. |
Trên trang thông tin điện tử, Công ty Giáo dục Sài Gòn giới thiệu được thành lập năm 2010, chuyên sản xuất và phát hành sách. Đến năm 2021, doanh nghiệp mở rộng sang lĩnh vực đào tạo STEM, Kỹ năng công dân số và Kỹ năng sống. Doanh nghiệp quảng cáo có trên 150 đầu sách và đào tạo trên 5.000 học sinh.... Công ty cung cấp nhiều loại văn bản, giấy tờ được các cơ quan có thẩm quyền cấp trong mục cơ sở pháp lý và cam kết: “Tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật hiện hành trong lĩnh vực giáo dục”.
Theo ghi nhận ở mục các chương trình đào tạo, đơn vị giới thiệu chương trình Kỹ năng công dân số: “... trang bị cho học sinh các kiến thức và kỹ năng cần thiết để trở thành công dân số có trách nhiệm trong kỷ nguyên số, bao gồm an toàn trực tuyến, tư duy phản biện và đạo đức số”. Chương trình STEM và Kỹ năng sống cũng giới thiệu ngắn gọn tương tự và tại thời điểm truy cập vào chiều ngày 16/12/2025, phóng viên ghi nhận thấy đội ngũ “giáo viên giảng dạy” của doanh nghiệp này có... 8 người, trình độ chuyên môn là cử nhân.
Trong văn bản hướng dẫn Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM để thực hiện liên kết tổ chức hoạt động giáo dục trong nhà trường kể từ năm 2023-2024 trở đi, nêu, Hiệu trưởng chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính pháp lý và chất lượng của chương trình liên kết đào tạo. Theo đó, nhà trường chịu trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ pháp lý của đối tác có nguyện vọng liên kết tổ chức các hoạt động giáo dục, bao gồm giấy phép các loại còn thời hạn, hồ sơ năng lực, khung chương trình, tài liệu giảng dạy...
Chương trình, giáo trình và tài liệu giảng dạy do đối tác tự biên soạn hoặc được nhượng quyền; nếu là tự biên soạn thì phải được Bộ Giáo dục và Đào tạo thẩm định hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo có kết luận đánh giá chất lượng. Chương trình giảng dạy bao gồm kế hoạch dạy học, kế hoạch giảng dạy được thiết kế theo từng khối lớp, từng thời điểm dạy.
Hiệu trưởng trực tiếp thẩm định hồ sơ nhân sự của các giáo viên, huấn luyện viên tham gia giảng dạy tại trường, đảm bảo có đầy đủ minh chứng về năng lực, giấy phép lao động còn thời hạn (đối với người nước ngoài), đối chiếu thông tin tại trang thông tin quản lý giáo viên của Sở Giáo dục và Đào tạo (tuy nhiên, trang web này tại thời điểm bài viết được đăng tải không thể truy cập – PV).
 |
AIG Việt Nam là một trong những cái tên quen thuộc tham gia vào liên kết giáo dục tại TP.HCM. |
Kể từ sau thời điểm văn bản hướng dẫn được Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM ban hành (8/2023) đến nay, phóng viên ghi nhận chưa thấy có thêm hướng dẫn liên kết nào khác.
Cảnh báo rủi ro… hạch toán?
Chuyên gia quản lý giáo dục Vương Đình Ninh - Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục Việt - Mỹ nhận định, các chương trình giáo dục liên kết đào tạo nằm ngoài chương trình phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định. Và đây là chương trình không bắt buộc. Trường nào có nhu cầu thì liên kết đào tạo và học sinh nào có nhu cầu thì đăng ký học. Về mặt ưu điểm, có thể bổ sung kiến thức cho học sinh về công nghệ thông tin, tiếng Anh…
Những chương trình học liên kết này, đa phần hiệu trưởng ký kết với các trung tâm đào tạo. Các chương trình đào tạo theo quy định phải đấu thầu, nhưng đó cũng là về mặt lý thuyết. Theo ông Ninh, bản chất của các chương trình liên kết có minh bạch hay không thì còn một số vấn đề gây tranh cãi. Cụ thể, phụ huynh có con em học chương trình liên kết không thể đánh giá được hiệu quả mang lại từ việc học; phụ huynh cũng không thể hình dung được chất lượng chương trình như thế nào?.
Chuyên gia quản lý giáo dục Vương Đình Ninh cho rằng, nguyên nhân bởi vì đây là các chương trình học tự nguyện nên kết quả mang lại cho học sinh vẫn còn bỏ ngỏ. Một vấn đề nữa mà theo chuyên qua cũng rất đáng quan tâm là cầu nối giữa phụ huynh và các trung tâm đào tạo, cũng như giáo viên, giáo viên trợ giảng của chương trình liên kết không gắn kết với nhau.
Theo ông, nếu đã không có cầu nối thì sự tương tác giữa phụ huynh với trung tâm nhằm hỗ trợ cho học sinh học tốt hơn khó đạt kết quả như mong đợi. Nhiều phụ huynh cho con em học chương trình liên kết chỉ nhằm mục đích xem nhà trường là nơi “giữ trẻ” sau những tiết học bắt buộc theo chương trình phổ thông.
 |
Theo chuyên gia, chuyện phân chia tài chính và tỷ lệ “phần trăm” này sẽ được hạch toán vào đâu vẫn còn là “ẩn số. |
Bên cạnh đó, vấn đề được dư luận quan tâm nhất là khi trường ký hợp đồng liên kết đào tạo với các trung tâm thì được giữ lại bao nhiêu “phần trăm”? Tỷ lệ “phần trăm” này sẽ được hạch toán vào đâu vẫn còn là “ẩn số”. Theo ông, có thể hiểu đơn giản, khi các trung tâm đào tạo nhờ giáo viên chủ nhiệm lớp hỗ trợ thì việc hỗ trợ trên có chi phí chi trả cho giáo viên chủ nhiệm hay không? Nếu có, chi phí này sẽ hạch toán vào đâu và kể cả chi phí của các trung tâm liên kết đào tạo “trích” lại nhà trường sẽ được hạch toán vào đâu?
Ông Ninh phân tích, đây không phải là khoản tiền ngân sách nhà nước và cũng không phải là khoản thu – chi bắt buộc. Do đó, về mặt báo cáo thu – chi trong nhà trường sẽ khó có thể minh bạch, ngay cả giáo viên cũng không thể biết khoản tiền “phần trăm” trích lại trong nhà trường sẽ dùng để làm việc gì (?!).
“Không thể phủ nhận, sự thành công của chương trình liên kết trong nhà trường có sự kết nối giữa giáo viên chủ nhiệm lớp và phụ huynh. Mấu chốt của vấn đề liên kết ở đây là tính minh bạch chất lượng giảng dạy của giáo viên tại các trung tâm đào tạo và chất lượng đào tạo như thế nào”, ông Vương Đình Ninh khẳng định.
Hiệu quả liên kết như thế nào?
Theo hướng dẫn của Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM, hằng năm các đối tác liên kết phải báo cáo tình hình hoạt động cho trường, nhà trường tổ chức khảo sát về chất lượng của đối tác liên kết, làm cơ sở cho việc tiếp tục liên kết trong năm học tiếp theo. Trường báo cáo chi tiết cho Phòng Giáo dục và Đào tạo (cũ) để báo cáo cho Sở. Kể từ khi chính quyền hai cấp đi vào hoạt động, Phòng Giáo dục và Đào tạo (quận, huyện cũ) không còn tồn tại, dẫn đến đến nhiều thay đổi trong quản lý, kiểm tra, giám sát.
Vậy, các quy định về thực hiện liên kết tổ chức hoạt động giáo dục trong nhà trường hiện nay; kết quả thực hiện liên kết giáo dục những năm trước; nguồn thu mà nhà trường được giữ lại sau khi đã thanh toán cho đối tác liên kết sẽ được hạch toán vào đâu, sử dụng như thế nào cho minh bạch, hiệu quả; việc phối hợp, kiểm tra, giám sát ra sao... đã được phóng viên chuyển câu hỏi đến Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM và đang chờ phản hồi.
